Direct naar artikelinhoud
opiniegele hesjes

Italië leert: de gele hesjes hebben politieke toekomst – maar die heeft ook een keerzijde

Dit weekend gaan de gele hesjes weer de Franse straten op. Ze zouden geen slagvaardige politieke beweging kunnen worden, vanwege politieke voorkeuren die te ver uiteenlopen en gebrek aan een leider en organisatie. Maar Italië bewijst dat zo’n straatbeweging wel degelijk succesvol kan zijn, betogen historici Pepijn Corduwener en Arthur Weststeijn.

en
Activist en komiek Beppe Grillo bij een bijeenkomst van de Vijfsterrenbeweging in de Italiaanse havenstadTermini Imerese, 22 oktober 2012.Beeld Reuters

2018 was bijna het jaar geworden van de ‘sterke man’. Maar op de valreep waren daar de gele hesjes, die juist protesteren uit afkeer tegen ‘sterke man’ Macron. Volgens veel experts kunnen die Franse protesten onmogelijk uitmonden in een slagvaardige politieke beweging, omdat de gele hesjes te ver uiteenlopende politieke voorkeuren hebben en geen organisatie of leiders kennen. Maar als we verder kijken, naar Italië, blijkt dat zo’n straatbeweging geboren uit onvrede met de bestaande politiek wel degelijk succesvol kan zijn. Want als er ergens in Europa een voorloper bestaat van de gele hesjes, dan is dat de Vijfsterrenbeweging: een zwevende partij die een decennium geleden ontstond als straatprotest, ontevreden burgers van links tot rechts met elkaar verenigde en dit jaar met overmacht de Italiaanse verkiezingen won.

Waar is de Franse Beppe Grillo?

Net als de gele hesjes werd de Vijfsterrenbeweging geboren uit desillusie met de gevestigde politiek, die verantwoordelijk werd gesteld voor toenemende sociale tweedeling. In Frankrijk is dat de kloof tussen de periferie en de metropool; in Italië die tussen Noord en Zuid. En waar Macron noch Le Pen grip krijgt op de gele hesjes, maakten de aanhangers van de Vijfsterrenbeweging eerder al duidelijk dat zelfs de uitvinder van het Europese populisme, Berlusconi, hen niet kan verleiden.

Dat betekent echter niet dat een protestbeweging geen leiding kan kennen. De Vijfsterrenbeweging laat zien dat die autoriteit van buiten de politiek komt: komiek Beppe Grillo werd het gezicht van de beweging, juist omdat hij zich niet verkiesbaar stelde. Overal in het Westen lijken zulke figuren die zich bewust buiten de politiek houden, van Arjen Lubach tot Stephen Colbert, steeds meer in staat om de politieke agenda te bepalen. Het wachten is dus op een Franse equivalent van Grillo, die zich niet laat verleiden deel te worden van het systeem dat hij of zij bekritiseert.

Dan de organisatie van het protest. In Frankrijk gaan actievoeders op bezette rotondes inmiddels met elkaar in discussie over hun eisen en programma, maar de Vijfsterrenbeweging heeft die discussie al gestroomlijnd via een digitaal platform (treffend Rousseau genaamd) dat de leden van de beweging in staat stelt om online mee te beslissen over de politiek, in een ‘vloeibaar’ model van directe democratie.

De les van Italië

De grote verkiezingswinst van de Vijfsterrenbeweging begin dit jaar heeft bewezen hoe dit model succesvol publieke onvrede kan organiseren en kanaliseren. Maar nu de Vijfsterrenbeweging daadwerkelijk in de regering zit blijkt ook welke problemen ontstaan als zo’n protestpartij onderhandelingen moet aangaan met coalitiepartners en de EU. Juist door het vloeibare karakter van de eigen besluitvorming is de partij namelijk niet in staat een duidelijk stempel te drukken op (inter)nationaal beleid, en laat ze zich makkelijk de kaas van het brood eten door politieke concurrenten met een duidelijkere ideologie.

Dat is dan ook de les van Italië voor het burgerprotest in Frankrijk van 2018. De gele hesjes hebben politieke toekomst, maar zijn ook kwetsbaar: als de beweging niet oppast kan de richting ervan worden ingevuld door slim opererende politici, op links óf rechts, die meevaren op de golven van protest en het gebruiken voor hun eigen gewin – zie hoe in Italië Salvini de politieke agenda naar zijn hand heeft gezet. Om te voorkomen dat een ‘sterke man’ er alsnog met de buit vandoor gaat, zouden de gele hesjes dus veel kunnen leren van het succes en de fouten van de Vijfsterrenbeweging.

Pepijn Corduwener en Arthur Weststeijn werken als historici aan de Universiteit Utrecht. Ze publiceerden dit jaar Proeftuin Italië. Hoe het mooiste land van Europa de moderne politiek uitvond.