Direct naar artikelinhoud
InterviewDeborah Hargreaves

Salarisspecialist: ‘Als topbestuurders aandelen willen, betalen ze dat zelf maar van hun loon’

De baas van ING, Ralph Hamers, moet komende week de Tweede Kamer uitleggen waarom hij te weinig verdient. Deborah Hargreaves is gespecialiseerd in topsalarissen en schreef er een boek over. ‘Kopstukken van het bedrijfsleven hebben hun morele autoriteit te grabbel gegooid met hun exorbitante salarissen.’

ING-topman Ralph Hamers (links) verdient 2,66 miljoen euro, waarvan 1,7 miljoen euro basissalaris, Paul Polman (midden, Unilever) 11,7 miljoen, Nancy McKinstry (rechts) van Wolters Kluwer spant in Nederland de kroon met 14,5 miljoen euro.Beeld ANP, Arie Kievit, Getty

Acromegalie, oftewel reuzengroei, is een zeldzame ziekte: door een tumor in de hypofyse slaat de aanmaak van het groeihormoon op hol, met een buitensporige lichaamslengte als gevolg. De grootste vrouw die ooit geleefd heeft, de 2,54 meter lange Trijntje Keever (1616-1633) uit Edam, leed vermoedelijk aan acromegalie, net als de 16 centimeter kortere ‘Reus van Rotterdam’ Rigardus Rijnhout (1922-1959) of de Nederlandse Twin Peaks-acteur Carel Struycken (2,13 meter).

Ceo’s lijden aan financiële acromegalie: een al even ongezonde groei van hun salarissen, bonussen en aandelenpakketten, sneller dan de huizenprijzen en beurskoersen, laat staan de al decennia aan dwerggroei lijdende lonen van de rest van de bevolking.

‘Bedrijfsbonzen strijken onnoemlijke rijkdommen op voor slechts een paar jaar werk, terwijl degenen die voor hen werken al jaren geen loonsverhoging boven de inflatie hebben gehad’, schrijft Deborah Hargreaves, jarenlang voorzitter van de in topsalarissen gespecialiseerde Britse denktank High Pay Centre, in haar net verschenen boek Are chief executives overpaid?

Terwijl de omzet en winst van de 350 grootste Britse bedrijven tussen 2000 en 2013 met respectievelijk 140 en 195 procent stegen, dijden de salarissen van hun bestuurders met 350 procent uit. En waar ceo’s 20 jaar geleden nog 48 keer meer verdienden dan de gemiddelde werknemer, was dit in 2016 129 keer. In Nederland zijn de cijfers iets minder extreem (zie kader), maar de tendens is hetzelfde. De rechtvaardiging voor de stratosferische salarisverhogingen van topbestuurders? Vaak niet meer dan de reclameslagzin van L’Oréal: ‘Omdat ik het waard ben’, schrijft Hargreaves.

U vergelijkt ceo’s en de cheerleaders van hun topsalarissen met een ‘religieuze sekte, met zijn eigen taal, hogepriesters en discipelen’. Waarom?

‘Omdat ze niet ontvankelijk lijken voor kritiek op hun geloofsartikelen. ‘We moeten nu eenmaal hoge salarissen betalen als we mondiaal competitief willen zijn, anders zoeken bestuurders hun heil ergens anders’, zeggen ze dan. Complete onzin. Maar als je dit in twijfel trekt, stuit je op een muur.

‘Privé zul je een topbestuurder heel soms nog wel eens horen toegeven dat die excessieve salarissen niet vol te houden zijn, maar publiekelijk nooit. Ze zitten met z’n allen in een club waarvan niemand de gelederen durft te verbreken. In dat dogmatische wereldbeeld zijn critici automatisch jaloerse linksisten die het kapitalisme om zeep willen brengen. Integendeel: we willen het kapitalisme redden van de ceo’s, want hoe meer ze het economische systeem in diskrediet brengen, des te meer mensen het geloof erin verliezen en het fundament van het liberale democratie verzwakt raakt.’

Efficiëntie geldt als hoeksteen van het kapitalisme, maar dat lijkt moeilijk te rijmen met het geld dat bedrijven verspillen aan de buitensporige honoraria van hun bestuurders.

‘Dat is waarom we bij het High Pay Centre ook steun kregen uit rechtse, libertarische hoek, zoals van de conservatieven Dominic Raab – de onlangs opgestapte Brexit-minister – en diens voorganger David Davis. In hun ogen zijn ceo’s een voorbeeld van marktfalen: als de markt voor topbestuurders efficiënt zou functioneren, zou het aanbod van bestuurders moeten stijgen, als reactie op de vermeende schaarste van talent en de almaar stijgende salarissen. Na verloop van tijd zou er dan een prijsevenwicht ontstaan. Maar dat gebeurt niet.

‘Headhunters zoeken altijd in hetzelfde kringetje. Als voorzitter van een goed doel voor arme mensen in Londen ontmoet ik voortdurend buitengewoon getalenteerde mensen, maar geen daarvan zou ooit een telefoontje van een headhunter krijgen, omdat ze niet op hun lijstjes met usual suspects staan.’

Een van de meest gebruikte rechtvaardigingen voor hoge topsalarissen is dat bedrijven verwikkeld zijn in een mondiale concurrentiestrijd om schaars talent. ING-president-commissaris Jeroen van der Veer bezigde dit argument eerder dit jaar toen ING-topman Ralph Hamers onder vuur kwam te liggen na zijn salarisverhoging van 50 procent. Een fabeltje, stelt Hargreaves: er is helemaal geen mondiale markt voor schaars bestuurstalent.

Onderzoek naar 489 benoemingen van ceo’s bij ’s werelds 500 grootste bedrijven toonde aan dat slechts vier ceo’s – oftewel nog niet 1 procent – naar een ander land verhuisden voor hun nieuwe baan. De Nederlandse advocaat Manuel Lokin concludeerde ook al in zijn promotieonderzoek dat er geen mondiale transfermarkt voor topbestuurders bestaat. ‘Het gebeurt nauwelijks. Logisch, want topbestuurders zijn doorgaans van middelbare leeftijd, en dus honkvaster dan jonge mensen: ze hebben een echtgenoot, kinderen, een huis.’

Hargreaves maakt zich vooral zorgen om het schrille contrast tussen de almaar stijgende topsalarissen en de al decennia stagnerende lonen van de rest van de bevolking. ‘Een van de problemen is dat topbestuurders voor een belangrijk deel worden uitbetaald in aandelen. Daardoor leggen ze de nadruk op het verhogen van de koersprijzen, met een op de korte termijn gerichte blik als gevolg. En wat is de makkelijkste manier om de koers omhoog te jagen? Snijden in de kosten, en dan vooral in de belangrijkste kostenpost, de salarissen van werknemers.’

Brexit en de verkiezing van Donald Trump zijn voor een belangrijk deel te verklaren door het gevoel onder mensen dat de economie doorgestoken kaart is, met telkens fraaiere bonussen en aandelenpakketten voor een piepkleine elite en afbrokkelende koopkracht voor de rest, zegt Hargreaves. ‘Het is belangrijk dat mensen de economie eerlijk vinden, anders is de kans groot dat ze zich aangetrokken voelen door de sirenenzang van het populisme.’

De kopstukken van het bedrijfsleven hebben hun morele autoriteit te grabbel gegooid met hun exorbitante salarissen en belastingontwijking, vindt Hargreaves. ‘Niemand luistert meer naar ze. Je kunt wel waarschuwen voor de gevolgen van een Brexit, zoals zakenleiders massaal deden, maar als de perceptie is dat je met de ene hand het vingertje naar het volk heft en met de andere hand in de kassa staat te graaien, neemt niemand je meer serieus.’

Hoeveel zouden topbestuurders volgens u maximaal mogen verdienen?

‘Die vraag ga ik ontduiken – het is heel lastig om een salarislimiet vast te stellen, want er zijn altijd wel weer manieren om zo’n limiet te ontduiken. Ik denk in elk geval dat ceo’s niet meer deels uitbetaald zouden moeten krijgen in aandelen, want dat werkt alleen maar korte termijndenken in de hand. Gewoon alleen een salaris krijgen. Als topbestuurders aandelen willen, betalen ze dat zelf maar van hun loon.

‘Ook zouden er standaard gewone werknemers in de commissies moeten zitten die het salaris van het bestuur bepalen, en zouden loonsverhogingen ter stemming moeten worden voorgelegd aan het personeel. Probeer ze maar te overtuigen dat werknemers 2 procent loonsverhoging verdienen en de ceo 5 procent.’

De vrouw van 14,5 miljoen euro

In Nederland is Wolters Kluwer-topvrouw Nancy McKinstry al jaren de best betaalde bestuursvoorzitter: zij ontving vorig jaar bij elkaar 14,5 miljoen euro aan salaris, bonussen, pensioen, onkosten en aandelenwinsten, zo bleek eerder dit jaar uit onderzoek van de Volkskrant onder 111 toonaangevende Nederlandse bedrijven. Gemiddeld verdiende een bestuursvoorzitter van deze bedrijven 1,65 miljoen euro, een salarisverhoging van bijna 4 procent. Dit terwijl de cao-lonen in het bedrijfsleven stegen vorig jaar slechts 1,6 procent, net iets meer dan de inflatie. De loonkloof was het grootst bij Unilever, waar topman Paul Polman met zijn beloning van 11,7 miljoen euro 287 keer zo veel verdiende als de gemiddelde Unilever-werknemer.

De baas van Volkswagen een vette loonsverhoging? Dan kan de ceo van Kas Bank (wie?) niet achterblijven

De loonkloof tussen topbestuurders en hun onderknuppels loopt almaar verder op. Een van de oorzaken: het ‘omhoog vergelijken’ met grotere, belangrijkere bedrijven. Daardoor loopt er een rechte lijn van de topsalarissen bij het bescheiden Nederlandse Kas Bank naar die van het 571 keer zo waardevolle Volkswagen, de op een na grootste automaker ter wereld. En het gekke is: ceo's vergelijken zich altijd omhoog, nooit eens omlaag. 

Aanvullingen & verbeteringen

In een eerdere versie van dit artikel stond in het fotobijschrift dat ING-topman Ralph Hamers 1,5 miljoen euro verdient. In 2017 verdiende hij echter 2,66 miljoen euro, waarvan 1,7 miljoen euro basissalaris.