Direct naar artikelinhoud
WetenschapDiabetes

Mogelijk nieuwe remedie tegen diabetes: wegbranden slijmvlieslaag in darmen

Artsen en wetenschappers testen een nieuwe remedie tegen diabetes: wegbranden van slijmvlieslaag in de twaalfvingerige darm. Met als resultaat vermoedelijk betere signalen naar alvleesklier waardoor het lichaam weer gevoelig wordt voor het hormoon insuline. Sommige diabetespatiënten zouden daardoor geen insuline hoeven te gaan spuiten.

Een vrouw gebruikt een insulinepen.Beeld ANP

Artsen en wetenschappers denken voorzichtig na over een bijzondere remedie tegen de ziekte diabetes: een ingreep in de darmen. Met behulp van een endoscoop (een dunne buis die via de mond en maag naar binnen wordt gebracht) branden ze in de twaalfvingerige darm de slijmvlieslaag weg. Daardoor gaan er vermoedelijk betere signalen naar de alvleesklier en wordt het lichaam mogelijk weer gevoelig voor het hormoon insuline, dat glucose uit het bloed de cellen in brengt.

Onder leiding van Annieke van Baar, arts-onderzoeker maag-darm-leverziekten in het Amsterdam UMC, is de afgelopen jaren een Europees onderzoek gedaan onder 67 patiënten (11 uit Nederland), dat binnenkort wordt gepubliceerd. Het Amsterdamse ziekenhuis borduurt daarmee voort op de eerste resultaten van een internationaal onderzoek bij 39 patiënten, dat twee jaar geleden verscheen in vakblad Diabetes Care. Al na een paar weken daalde bij hen de bloedsuikerspiegel, wat erop duidt dat de insuline beter zijn werk doet.

Niet door gewichtsverlies

De focus op de twaalfvingerige darm komt voort uit de bijvangst van een hele andere ingreep: een maagomleiding. Veel mensen met obesitas hebben diabetes type 2 (de meest voorkomende vorm); lichaamsvet zorgt er bij hen voor dat het hormoon insuline minder goed zijn werk kan doen, wat de opname van glucose uit het bloed verslechtert. Als obesitaspatiënten hun maag laten omleiden, zijn ze vaak razendsnel van hun diabetes af. Gevolg van het afvallen, zo was lange tijd het idee. Minder vet betekent immers dat het beter lukt om de glucosehuishouding in balans te houden. Totdat artsen ontdekten dat bij eenderde van de patiënten de diabetes soms al twee dagen na de maagomleiding was verdwenen. Met gewichtsverlies kon dat niets te maken hebben. Maar waarmee dan wel?

De truc werkt alleen bij patiënten die kiezen voor een bypass, waarbij de dunne darm wordt omgeleid. Als de maag alleen wordt verkleind en het darmstelsel intact blijft, levert dat geen snel succes op. Die constatering, samen met onderzoek bij proefdieren, bracht uitsluitsel: het moet de twaalfvingerige darm zijn die een sleutelrol speelt, dat kleine stukje darm van 25 centimeter dat op de maag aansluit en waar de vertering van voedsel begint. Bij een maagomleiding wordt die twaalfvingerige darm in één klap werkloos: de voedselbrij maakt een omweg en komt vanuit de nieuwe minimaag een stuk verderop in de dunne darm terecht.

Artsen zijn er nu in geslaagd om de twaalfvingerige darm op een andere manier tijdelijk werkloos te maken: door daar de slijmvlieslaag weg te halen. Onderzocht wordt of diabetespatiënten door zo’n maagomleiding-light kunnen herstellen van hun ziekte.

Leefstijl

Hoogleraar diabetologie Eelco de Koning (LUMC en Hubrecht Instituut), niet betrokken bij het onderzoek, vindt de gedachte achter de nieuwe aanpak interessant: ‘We weten dat de binnenbekleding van de darm bij diabetespatiënten anders is, dus het lijkt een goed idee om uit te zoeken welke effecten er ontstaan als je die darm aanpakt.’ Toch vindt hij het nog te vroeg voor enthousiasme. Om te achterhalen of de behandeling effectief is, moeten de resultaten worden afgewacht van een vergelijkend onderzoek bij twee groepen waarbij een groep een placebobehandeling krijgt. Pas dan, zegt de hoogleraar, kan worden vastgesteld of de betere gezondheid van patiënten alleen met de ingreep te maken heeft en niet doordat ze tijdens de studie ook hun leefstijl hebben aangepast.  Patiënten met diabetes type 2 kunnen een behandeling met insuline vaak ook  uitstellen door meer te bewegen en minder calorieën te nuttigen, benadrukt hij. Ook de lange termijneffecten en bijwerkingen zijn nog onduidelijk. ‘Moeten patiënten straks bijvoorbeeld ieder half jaar zo’n ingreep ondergaan?’, vraagt hij zich af.

Arts-onderzoekers Annieke van Baar en Paul Smeele, verbonden aan het Amsterdam UMC, proberen nu te achterhalen wat de ingreep precies effectief maakt. Zodra er voedsel in de twaalfvingerige darm komt, sturen de cellen in de darmwand een signaal naar de alvleesklier, die vervolgens insuline gaat produceren. Er zijn aanwijzingen, zegt Smeele, dat de cellen in de darmwand door de westerse leefstijl, met een overmaat aan zoet en vet voedsel, zodanig veranderen dat die signaalfunctie verandert. Bij patiënten die hun maag laten omleiden, wordt dat stukje darm voortaan met rust gelaten zodat de cellen zich kunnen herstellen. Dat proces valt na te bootsen door de bovenste cellaag in de darm te verwijderen. Het weefsel herstelt zich vervolgens en er groeien gezonde cellen terug die hun taak weer goed kunnen vervullen en die de juiste signalen doorgeven.

Samen met Van Baar gaat Smeele nog een stap verder door uit te zoeken of zij met de darmbehandeling én leefstijladviezen diabetespatiënten van de insuline af kunnen helpen. Extra insuline doet het lichaam geen goed, zegt Smeele: het leidt tot de opslag van vet, wat de diabetes weer kan verergeren. Er zijn aanwijzingen dat het hormoon op termijn schadelijk is voor hart en bloedvaten. De eerste patiënten zijn nu een jaar verder, vertelt Smeele, en hun bloedsuikerspiegel is gedaald. ‘Niet spectaculair maar wel zo dat ze dat ze geen insuline hoeven te gaan spuiten.’

Elisabeth Stoker

Elisabeth Stoker uit Ommen:

‘Ik had al vijftien jaar diabetes, en ik ging steeds achteruit. Afvallen lukte me wel, maar het was nooit genoeg om van mijn diabetes af te komen. Uiteindelijk kwam het moment dat ik insuline moest gaan spuiten. Ik wist wat het gevolg zou zijn: van insuline word je dikker en het zou nóg moeilijker worden om de diabetes onder controle te houden. Deze behandeling leek me een goede kans om het tij te keren. Een half jaar geleden is 14 centimeter van mijn twaalfvingerige darm behandeld, het slijmvlies is er verwijderd. De cellaag is inmiddels weer aangegroeid, heb ik van de artsen begrepen.

De eerste dagen waren niet aangenaam, ik moest vloeibaar eten want mijn darmen moesten rust hebben. Maar de behandeling heeft resultaat gehad. Toen ik insuline gebruikte, schommelde mijn bloedsuikerspiegel voortdurend en dat maakte me erg moe. Nu kan ik een ander medicijn gebruiken en is die bloedsuikerspiegel een stuk lager én stabieler. Sinds de ingreep ben ik ook veel sneller verzadigd. Ik ben zonder moeite 10 kilo afgevallen. Van de diabetes kom ik niet af maar ik kan er nu op een fatsoenlijke manier mee omgaan. Nu pas merk ik hoeveel beter ik me kan voelen.’

Elisabeth Stoker uit Ommen: