We besteden alle taken uit, maar lopen we daardoor het ware leven niet mis?
Terwijl de economie floreert, blijft tijd schaars. Dus halen we eten af, huren een schoonmaker of een klusser in of zelfs een nightnanny voor de huilende baby. Maar wat als ons dat meer kost dan alleen geld, vraagt Koen Haegens zich af.
Zo ziet Luilekkerland er in sommige ogen uit. Stipt om 8 uur 's ochtends is de ontbijttafel gedekt. Met dank aan de bezorgservice van Albert Heijn, plus de huishoudelijke hulp. Die brengt aansluitend ook nog even de kinderen naar de crèche of school. Inclusief naschoolse opvang, met huiswerkbegeleiding en muziekles.
Ondertussen levert een Uber-taxi de ouders comfortabel op kantoor af. Wat niet betekent dat er aan het thuisfront de hele dag niets gebeurt. De schoonmaker komt morgen weer, maar via Werkspot is een handige klusser gevonden om een lange lijst huishoudelijke ergernissen te verhelpen, van de woekerende tuin tot de nieuwe badkamerdeur die nog altijd geen slot heeft. Beneden ordent ondertussen een personal assistent van het bedrijfje Betty & Bob (motto: 'uitbesteden maakt je gelukkig') de administratie, om vervolgens ook nog even de was op te vouwen.
's Avonds bij thuiskomst is de kamer opgeruimd, hebben de kinderen hun huiswerk en hobby's afgewerkt en mag vader een nieuwe set kleren uitpakken, geselecteerd door een personal shopper van Zalando. Aan de voordeur meldt een Deliveroo-bezorger zich met het avondeten: Indiaas. En dan? De dag zit er bijna op, maar één ding ontbreekt nog: een goede, ongestoorde nacht slaap. Gelukkig belt rond 10 uur 's avonds de speciale oppas van Night Nanny aan. 'Jij geniet van jouw nachtrust terwijl de nanny je baby verzorgt', belooft het bedrijf op zijn website. Inderdaad, dat betekent dus ook: 'wiegen, troosten, voeden en verschonen'.
Zoals bedrijven hun IT-afdeling of callcenter naar India outsourcen, kunnen ook huishoudens hun werkzaamheden uitbesteden. Aan dat paradijs hangt wel een prijskaartje. Een snelle rekensom brengt mij voor bovenstaand, fictief voorbeeld op een totaalbedrag van minstens 700 euro. Voor die ene dag.
De mannen doen met 11 uur per week nog even weinig aan huishoudelijke taken en boodschappen als in 2006
De totale outsourcing van het leven mag daarmee voor de meeste mensen een onbereikbare droom blijven, taken in en rond het huis uitbesteden is wel degelijk een trend. Van een poetshulp tot extra uren kinderopvang tot de hondenuitlaatservice: we kopen tijd met geld. Zo bleek eind vorige maand uit nieuwe cijfers van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) dat Nederlandse vrouwen ruim anderhalf uur per week minder kwijt zijn aan huishoudelijke taken en boodschappen. Tien jaar geleden kostte dit 18,8 uur per week, in 2016 nog maar 17,2 uur. Aan de mannen hebben ze dat niet te danken. Die doen met 11 uur per week nog even weinig als in 2006.
De vraag is waar die tijdwinst dan vandaan komt. Het antwoord ligt deels bij nieuwe, tijdbesparende technologie, online winkelen, bijvoorbeeld. Maar de onderzoekers wijzen op nog een andere verklaring. Steeds meer vrouwen zijn hoogopgeleid. En, schrijven ze: 'Omdat ze meer werken hebben hoogopgeleide vrouwen minder tijd, en de financiële middelen om deze taken uit te besteden.'
Helemaal nieuw is dat natuurlijk niet. Eeuwen geleden al besteedden welgestelde vrouwen zelfs de borstvoeding uit aan een speciale min. Maar anders dan toen kunnen tegenwoordig steeds bredere lagen van de bevolking activiteiten outsourcen. Zo heeft naar schatting bijna één miljoen huishoudens in Nederland een schoonmaker of andere hulp in het huishouden. We koken ook veel minder vaak zelf. In 2005 werd al twee keer zoveel afgehaald of buiten de deur gegeten als in 1975. Sindsdien heeft maaltijdbezorging door bedrijven als Thuisbezorgd en Deliveroo een nog veel hogere vlucht genomen. Volgens ABN Amro is deze markt de afgelopen jaren verdrievoudigd - en die razendsnelle groei is nog lang niet voorbij.
Bepaald onomstreden is deze trend niet. Qua felheid kan de uitbestedingsdiscussie zich meten met de debatten over borstvoeding en gender-neutrale toiletten. Zelf ben ik er ook niet uit. Los van de heikele vraag of we het kunnen betalen, pleit mijn partner al jaren voor schoonmaakhulp. Ik zou daarentegen eerder verbouwingen in huis willen uitbesteden. Het gevolg is rotzooi, chaos, anarchie. Of nou ja, in elk geval een huishoudelijke impasse.
Drie verschillende stemmen vechten in mijn hoofd om het hoogste woord: een kapitalist, een socialist en een hippie
Drie verschillende stemmen vechten in mijn hoofd om het hoogste woord: een kapitalist, een socialist en een hippie. De vierde, een calvinistisch type, is lang geleden gedumpt. Die beperkte zich doorgaans tot verzuchtingen als 'doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg' en 'wat moet dat moet'. Motto's die nog steeds populair zijn bij veel Nederlanders, maar waarmee je net zo goed de wasmachine, het gasfornuis en andere tijdbesparende technologie het huis uit zou kunnen kieperen.
De kapitalist is daarentegen een monter type. Vooral in tijden van hoogconjunctuur, als het geld tegen de plinten klotst maar tijd schaars blijft, laat hij van zich horen. De kapitalist begrijpt niet waar iedereen zich nou zo druk over maakt. Als ik zes kwartier bezig ben met een band plakken, terwijl de fietsenmaker met zijn lagere uurtarief het in een mum van tijd doet, dan is de afweging toch heel simpel?
Uitbesteden is in zijn ogen een gevalletje win-win. Als iedereen zich toelegt op datgene waarin hij het beste is, dan is dat uitstekend voor onze productiviteit, en daarmee voor de economie. Bovendien worden we er gelukkigere mensen van, blijkt uit een publicatie die afgelopen zomer verscheen in Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. Ruim 6.000 respondenten, onder wie een grote groep Nederlanders, werd gevraagd hoe zij hun geld uitgeven. Wat bleek? De mensen die meer spendeerden aan tijdbesparende maatregelen, zoals een schoonmaker, waren tevredener en ervoeren minder stress. 'Geld gebruiken om tijd te kopen kan een buffer bieden tegen tijdstekort, en daarmee geluk bevorderen', concludeerden de onderzoekers.
Naast economische groei en geluk heeft de kapitalist nog een derde ijzer in het vuur: emancipatie. De markt, merkt hij schamper op, heeft meer voor de positie van vrouwen gedaan dan al die boze feministen bij elkaar. Kijk naar de SCP-cijfers. Mannen nemen vrouwen geen huishoudelijk werk uit handen. Commerciële bedrijven wel, net als nieuwe technologie. Mijn innerlijke kapitalist is dan ook zeer in zijn nopjes met het advies dat Volkskrant-columnist Heleen Mees onlangs gaf: 'Versimpel je leven door vijf dagen per week te werken. Geef het extra inkomen uit aan dingen waarmee je tijd bespaart: een schoonmaker, kant-en-klaarmaaltijden en een oppas die de kinderen ook naar muziekles en sportvereniging brengt. Dat scheelt veel overdracht en out-of-office-reply-stress en is overzichtelijker dan het deeltijdgeneuzel waarin Nederland zich momenteel verliest.'
En de socialist? In plaats van hierover verontwaardigd te gaan foeteren, lijkt die het zowaar grotendeels eens met de kapitalist. Hij prevelt iets onbegrijpelijks over 'de noodzaak om de reproductie te socialiseren'. Om vervolgens in normale mensentaal uit te wijden over de valse romantiek waaraan de tegenstanders van uitbesteding zich schuldig maken. Alsof vroeger alles beter was, toen mijn oma twee volle dagen per week bezig was om de vuile kleren van haar acht kinderen schoon te krijgen.
De socialist heeft slechts één bezwaar tegen de opgewekte uitbestedingsvisioenen van de kapitalist. Wie moet die saaie arbeid dan overnemen, de markt? Op die manier kunnen alleen de rijken zich laten pamperen, terwijl de armen blijven ploeteren. Is het bovendien niet hypocriet om, ter wille van je eigen geluk en emancipatie, een schoonmaker zonder papieren uit te buiten, of een schijnzelfstandige Deliveroo-bezorger? 'Gebruiken we stiekem de rug van de werkster om bij het glazen plafond in de buurt te komen?', vroeg de in 2011 overleden feminist en docent vrouwenstudies Saskia Poldervaart zich af.
Gebruiken we stiekem de rug van de werkster om bij het glazen plafond in de buurt te komen?
Maar goed dat voor dit dilemma allang de perfecte oplossing gevonden is, besluit de socialist zijn beschouwing. In plaats van aan een commercieel bedrijf, kunnen we tal van klusjes uitbesteden aan de staat. Dan profiteert iedereen ervan, en kan ook het personeel fatsoenlijk betaald worden. Dat klinkt utopischer dan het is. Want wat zijn de gemeentelijke plantsoenendienst, verzorgingshuizen of het onderwijs anders dan taken die we allang geoutsourcet hebben richting overheid? In plaats van te kissebissen over de vraag of Nederlanders wel of niet meer tijd moeten kopen, kunnen we beter een poging doen de teloorgang van dat rijke stelsel aan publieke voorzieningen te stoppen.
Net als ik op het punt sta me te laten overtuigen door dit gloedvolle pleidooi, meldt de hippie zich. In zijn hand een stukgelezen exemplaar van Zen en de kunst van het motoronderhoud. In die jaren-zeventigklassieker zet de schrijver, Robert Pirsig, aan de hand van zijn motor de geschiedenis van de westerse én oosterse filosofie uiteen. Waarom, vraagt de verteller zich onder meer af, zijn mensen zo bang voor moderne techniek? Waarom worden ze chagrijnig, alleen al van het idéé dat de motor waarop ze rijden over 150 kilometer misschien gaat haperen? Omdat ze geen flauw benul meer hebben hoe die machine in elkaar zit. Dat roept intense gevoelens van afhankelijkheid en machteloosheid op.
Tekst gaat verder onder de afbeelding.
Stel je nou voor, vervolgt de hippie, dat dit straks voor ons hele leven geldt. Dat we zo gewend zijn alles uit te besteden aan specialisten - of die nou voor bedrijven werken of voor de overheid - dat we zelf niet meer weten hoe te koken, kinderen op te voeden of die fietsband te plakken?
Iets dergelijks beschrijft de Amerikaanse socioloog Arlie Russell Hochschild in The Outsourced Self - What Happens When We Pay Others to Live Our Lives for Us. Ze laat zien hoe drukke Amerikanen, mede door de afkalving van gemeenschapszin en een terugtredende overheid, hun toevlucht zoeken tot commerciële oplossingen. Sommigen laten zelfs de meest intieme activiteiten over aan professionals. 'Wordt het niet tijd om je dating-leven uit te besteden?', luidt een advertentie van een relatiebemiddelaar. Of wat te denken van een draagmoeder, niet uit medische noodzaak maar gewoon, om die tijdrovende negen maanden zwangerschap te omzeilen?
Uiteindelijk, betoogt Hochschild, ondermijnt al dat uitbesteden ons zelfvertrouwen. Wie twee keer een kinderfeestje heeft laten organiseren door een gespecialiseerd bureau, zal de derde keer niet snel zelf besluiten een speurtocht te organiseren. Wat als de kinderen het saai vinden? Opvallend genoeg wijzen ook de eerder genoemde onderzoekers, die stelden dat tijd kopen blijer maakt, op deze mogelijkheid. Té veel uitbesteden heeft volgens hen mogelijk een negatief effect op het ervaren geluk, 'omdat het mensen doet geloven dat ze helemaal geen dagelijkse taken aankunnen'.
Wie van de drie - de kapitalist, de socialist of de hippie - heeft er gelijk? Ooit beschreef Adam Smith, de aartsvader van de economische wetenschap, het wonder van de vooruitgang aan de hand van een speldenfabriek die hij bezocht. Een gemiddeld mens zou volgens zijn schatting hooguit één speld per dag kunnen maken. Maar in deze werkplaats was de speldenproductie opgehakt in mootjes. Iedere medewerker specialiseerde zich in één klein onderdeel van dat proces. Met resultaat: per persoon wisten ze dagelijks bijna vijfduizend spelden te maken.
Het uitbestede leven heeft veel weg van zo'n speldenfabriek. We verdelen ons private bestaan op in overzichtelijke, makkelijk te outsourcen stukjes. Met de koele blik van een McKinsey-consultant kijken we waar in onze 'ik-BV' nog wat tijd te winnen valt. Hoe we dit of dat proces verder kunnen stroomlijnen.
Daar hoef je niet altijd sentimenteel over te doen. Zowel de kapitalist als de socialist hebben een punt als ze erop wijzen dat we nooit in de geschiedenis álle taken in en om het huis zelf uitgevoerd hebben. Van af en toe afhalen, hier en daar wat kinderopvang of - heel misschien - toch maar wel die door mijn partner gewenste schoonmaker hoeft niemand slechter te worden. Maar waar ligt de grens? De hippie heeft gelijk dat wie al te gretig uitbesteedt, zich dubbel afhankelijk maakt. In financieel opzicht: van een riant salaris, waarvan al die hulp betaald moet worden. Maar ook psychologisch. Wat begint als luxe, kan op den duur een noodzaak worden. Simpelweg omdat we onszelf er niet meer toe in staat achten.
Heel Holland lijkt inmiddels weer zelf te bakken
Zelfs Smith waarschuwde dat de extreme arbeidsdeling van de speldenfabriek geestdodend zou uitpakken. Modern onderzoek bevestigt dat het mensen goed doet om zich breed te ontplooien. Misschien ligt daar ook wel het sterkste argument tegen de huidige uitbestedingstrend. Nederlanders blijken op hetzelfde moment massaal terug te verlangen naar het omgekeerde: zelf doen.
Zo lijkt heel Holland inmiddels weer zelf te bakken. Anderen timmeren een eettafel of verbouwen groente in de herontdekte volkstuin. Want uitbesteden mag tot het ultieme efficiënte bestaan leiden, het ware leven dreigen we erdoor mis te lopen. Dan staat er straks die perfecte, door de allerbeste professional gemaakte verjaardagstaart op tafel, zoals een van Hochschilds voorbeelden luidt. Maar wat ontbreekt is het proces van het samen rommelen en bijpraten in de keuken tot de voldoening achteraf. Die ervaring kun je vooralsnog bij geen enkel bedrijf kopen.