Conflict tussen Universiteit Leiden en hoogleraar laait op door omstreden 'zwijgcontract'

Van IJzendoorn, onderscheiden met de prestigieuze Spinozapremie, weigerde het zwijgcontract te ondertekenen. 'Zo'n contract staat haaks op de academische vrijheid.'

De hoogleraar en de universiteit zijn verwikkeld in een hoogoplopend arbeidsconflict. Aan het Instituut Pedagogische Wetenschappen heerst volgens intern onderzoek al jaren een angstcultuur. Een rapport van de interim wetenschappelijk directeur van het instituut wijst Van IJzendoorn en twee andere hoogleraren aan als hoofdschuldigen van de verziekte sfeer. Van IJzendoorn is tot mei 2018 nog wel verbonden aan de universiteit Leiden, maar is buiten het Instituut Pedagogische Wetenschappen geplaatst, met een werkkamer elders.

Zelf vindt Van IJzendoorn dat hij slachtoffer is van wanbeleid en als zondebok wordt aangewezen voor problemen van het hele instituut. Zo daalde het aantal nieuwe studenten de afgelopen jaren fors.

De Universiteit Leiden reageert: 'We kunnen geen mededelingen doen over (overeenkomsten met) individuele werknemers. De universiteit legt uiteraard geen enkele beperking op aan de vrijheid van het academische debat, dat is hier ook helemaal niet waar het om gaat. Het ging hier om het werkklimaat, om hoe je afspraken maakt over hoe je met elkaar omgaat binnen een faculteit en instituut.'

'Ik herken mij niet in het beeld van een schrikbewind'

Wat is er nu werkelijk aan de hand op het instituut Pedagogische Wetenschappen. Is de hoogleraar de onuitstaanbare tiran uit het verslag van de wetenschappelijk directeur? Of is hij als veeleisende en kritische hoogleraar als zondebok aangewezen voor de problemen van een heel instituut?

Rien van IJzendoorn vertelt voor het eerst wat er volgens hém misging in Leiden.

Zwijgcontract na kritiek

Van IJzendoorn schreef op een blog onder meer kritisch over een studie van de voormalige wetenschappelijk directeur van zijn instituut. De studie onderzoekt hoe kinderen aankijken tegen Zwarte Piet, maar de ondervraagde kinderen zijn grotendeels blank. 'Een schokkend gebrek aan diversiteit', aldus Van IJzendoorn.

Volgens hoogleraar arbeidsrecht Evert Verhulp van de UvA is het zeldzaam dat een universiteit een wetenschapper een zwijgcontract voorlegt. 'In bedrijven zie je zulke contracten vaker. De werknemer krijgt geld mee, in ruil daarvoor mag hij of zij niks meer zeggen over de bedrijfsvoering. Dat kan helpen om na conflicten rust terug te krijgen in de organisatie. Maar bij een universiteit vind ik dit heel ver gaan. Geen kritiek mogen uitoefenen op het werk van anderen: dat raakt de kern van wat wetenschap is. Een vrij debat, waarbij je kritisch op elkaars werk moet kunnen reageren.'

Maar als werkgever moet een universiteit ook zorgen voor een werkomgeving waarin mensen zich veilig voelen, zegt Verhulp. 'Als een groot deel van het personeel veel last heeft van de werkwijze van een bepaalde hoogleraar, dan moet je als werkgever maatregelen nemen. De wetenschappelijke vrijheid is geen vrijbrief om mensen te kwetsen. '

De Universiteit Leiden en Van IJzendoorn tekenden een nieuwe overeenkomst zonder zwijgplicht, maar het conflict ettert door, onder meer over de vraag of de hoogleraar na zijn pensioen nog onderzoekers mag begeleiden die zelf voor hem kiezen.