Gezeten achter zijn computer laat Jos Pijs zien hoe makkelijk zijn collega-melkveehouders kalverfraude kunnen plegen. Die ochtend zijn twee van zijn koeien, Coral 23 en Jantje 1169, bevallen van een kalfje. Van beide koeien moet hij in een computerprogramma de bevalling registreren. Pijs kan echter ook noteren dat Coral 23 die ochtend is bevallen van een tweeling. De bevalling van Jantje 1169 blijft zo volledig buiten de boeken. Geen inspecteur die over zijn schouder meekijkt. Juist dat gemak maakte de kalverfraude zo aanlokkelijk.

Toch kan boer Pijs (52) kan er met zijn kop niet bij dat collega-melkveehouders het afgelopen jaar op grote schaal zouden hebben gefraudeerd met het systeem waarin zij hun kalveren registreren. 'Dit is zo ontzettend dom', verzucht Pijs. 'Zoiets komt altijd uit. Ik snap er helemaal niets van. Boerenverstand, schrijft het Genootschap Onze Taal, betekent zoveel als 'gezond verstand' en 'nuchter redeneren'. Het is het soort intuïtie waar iedere ondernemer over moet beschikken. Zeker een boer.'

Fraudeurs

Aan de keukentafel in zijn boerderij in Etten-Leur toont Pijs zich zowel moedeloos als verontwaardigd. Afgelopen dinsdag hoorde de Brabantse boer voor het eerst van de kalverfraude, zoals de op het oog omvangrijke fraude in de Nederlandse melkveehouderij wordt genoemd. Ondanks zijn functie als voorzitter van de Etten-Leurse afdeling van boerenorganisatie ZLTO vernam Pijs, een middelgrote melkveehouder met 130 koeien, het slechte nieuws op hetzelfde moment als ieder ander. Hij wist meteen: dit schaadt niet alleen de daders, maar de hele sector. 'Alle boeren zijn fraudeurs, zullen Nederlanders denken.'

In 2017 werden bij 7.700 van de 18 duizend melkveehouders onwaarschijnlijk veel meerlingen geboren: meer dan 5 procent van de kalfjes. Gebruikelijk is 3 tot 5 procent. Tweeduizend boeren meldden zelfs 1 op de 10 kalfjes of nog meer als tweeling aan. Bedrog, vermoedde de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO). Want het loont om te doen alsof één koe twee kalfjes heeft gekregen, in plaats van twee koeien elk één kalf. Een van de moeders blijft dan in de boeken staan als 'vaars', een koe die nog nooit gekalfd heeft. Deze jongvolwassen koeien tellen maar voor de helft mee in de fosfaatadministratie.

Boete

Pijs heeft zijn handen vol aan die administratie. Constant moet hij rekenen: hoeveel koeien heb ik nu, en hoeveel kalveren komen er aan? Verliest hij het overzicht, dan kan het zijn dat hij aan het einde van het jaar te veel fosfaat heeft geproduceerd en peperdure fosfaatrechten moet bijkopen. Zo moest hij afgelopen december nog een boete van 2.000 euro aftikken.

'Tot de afschaffing van de melkquota in 2015 was het werk makkelijker', zegt Pijs. Toen zat er gewoon een limiet aan de hoeveelheid melk die je mocht leveren. Nu, met de mestquota, moet hij online rekentabellen invullen in een FosfaatPlanner. Het nieuwe systeem ondermijnt de charme van het boerenleven. En het is fraudegevoelig - zo blijkt wel uit de kalverfraude.

Ziedend

De melkveehouders die de Volkskrant spreekt zijn allen ziedend over de fraude, maar kunnen zich niet voorstellen dat het bedrog zo grootschalig is als de minister suggereert. Dat boeren dit zeggen ligt voor de hand, maar ook een rondgang langs veeartsen, melkcontroleurs, veehandelaren en belangenbehartigers levert dat beeld op. De Volkskrant stuitte slechts op één fraudeur en dan alleen via via. 'Ik ken iemand die de truc met de tweelingen heeft uitgehaald. Meer zeg ik niet. Ik ben geen NSB'er', vertelt een melkveehouder die anoniem wil blijven. De rest van de boeren kan - of wil - niets vertellen.

Voor zover Pijs weet hebben de vijftien melkveehouders in Etten-Leur schone handen. Zeker weet hij dat niet. Ook in Pijs' stal kwamen vorig jaar meer meerlingen ter wereld dan gemiddeld: zo'n 6 procent. 'Maar de NVWA mag hier gerust langskomen.' De Brabander heeft niets te verbergen. Veel meerlingen kan ook statistisch toeval zijn. 'Die duizenden boeren die nu door het ministerie worden verdacht, hebben lang niet allemaal gefraudeerd.'

Uitzonderlijk hoog

Pijs vertelt dat hij niet begrijpt waarom de fraudeurs zoveel risico wilden lopen voor een grijpstuiver. Ja, Nederlandse rundveehouders waren veel geld kwijt nadat ze de het afgelopen jaar in totaal 160 duizend koeien moesten slachten of aan het buitenland verkopen. Dat moest omdat Nederland anders weer te veel mest en dus fosfaat zou produceren. Ook Pijs moest afstand doen van 20 van zijn 150 melkkoeien. 'Maar de melkprijs was in 2017 uitzonderlijk hoog.' Dankzij die hoge melkprijs konden de boeren de financiële klap enigszins opvangen.

In zijn stal laat Pijs zien hoe makkelijk het verschil tussen een vaars en een volwassen dier te zien is. 'Zie je die?', vraagt hij, terwijl hij naar een bruingevlekte vaars wijst. 'Die heeft geen uiers. Die krijgen runderen pas vlak voor hun bevalling.' Meer dan een paar duizend euro kan de kalverzwendel de fraudeurs niet hebben opgeleverd. Het CBS schat de potentiële omzet van een gemiddeld melkveebedrijf op 4 ton. De fraude levert de boer relatief dus weinig op, terwijl hij er zijn jaarlijkse Europese subsidie van tienduizenden euro's mee op het spel zet.

Lage melkprijs

Natuurlijk, er zijn boeren die er slechter voorstaan dan Pijs. Dat zijn de boeren die schulden met zich meeslepen uit de tijd dat de melkprijs laag was. Of de boeren die grote stallen bouwden na de afschaffing van het melkquotum, alleen om er later achter te komen dat ze geen koeien bij mochten kopen. Maar een faillissement voorkom je niet door voor een paar duizend euro fraude te plegen.

Waarom toch zo'n groot risico lopen voor zo'n klein voordeel? 'Misschien omdat boeren de vele regeltjes beu zijn', suggereert Pijs, terwijl hij zijn laarzen uitdoet na de rondleiding door zijn stal. Koeien moeten verkopen, nauwgezet je mestproductie moeten bijhouden, constant moeten uitrekenen hoeveel fosfaat je straks aan het eind van het jaar hebt geproduceerd - de boeren moeten van alles en steeds meer. Toch wil Pijs de regeldruk niet als excuus opvoeren. De fraude is onacceptabel. 'Ik ben blij dat de daders er niet mee wegkomen.'

De veehouderij in Nederland is ziek of heeft op zijn minst een groot moreel probleem
De mestfraude is een symptoom van een op hol geslagen sector.