'Blue Monday is verdomd handige onzin'
Vandaag is het Blue Monday, ooit tot treurigste dag van het jaar uitgeroepen. Is er een verband tussen maandagen, winters en depressie?
Al een decennium lang wordt de derde maandag in de maand januari ervan beticht Blue Monday te zijn, de depressiefste dag van het jaar. Vandaag, 21 januari, is het dus zover, ook in Nederland. De eerste dag van de week wordt altijd al met treurnis geassocieerd, vooral in de populaire muziek. Vijftig jaar geleden zong Fats Domino in Blue Monday over de maandag die hem als een loonslaaf behandelde. In 1983 vervatte popgroep New Order haar puntige ritme ook al eens onder de titel Blue Monday. En dan zijn er nog talrijke varianten, zoals in de versie van The Bangles uit 1986 waar de meedogenloze wekker een Manic Monday aankondigt.
Blue Monday werd in 2005 in het leven geroepen door Porter Novelli, een Brits reclamebureau Porter Novelli, in samenwerking met psycholoog Cliff Arnall. Dat was weer in opdracht van een reisbureau. Hij bedacht zelfs een ‘formule’, (zie hieronder) waaruit zou blijken dat vandaag de dag is waarop de mensen zich depressief voelen. De feestdagen zijn achter de rug, de lente is nog ver weg, de winter is op zijn hoogtepunt, veel goede voornemens zijn mislukt en dan is het ook nog eens maandag. Op welke manier kunnen we aan dit gevoel ontsnappen? Inderdaad, door een vakantie te boeken. Het doel was dan ook om de consument zover te krijgen hun eerste salaris van het jaar uit te geven aan een reisje naar de zon.
Overigens heeft Chris Arnall ook een formule bedacht om de gelukkigste dag van het jaar te benoemen. Dat deed hij in opdracht van de Engelse ijsmaker Wall’s. In tegenstelling tot Blue Monday is die dag variabel.
'Idiote rekensom'
In 2005 werd dus de allerblueste maandag eruit gepikt volgens bovenstaande formule. Een jaar later maakte de Britse psychiater Ben Goldacre er in de Britse krant The Guardian al gehakt van. 'Een volstrekt idiote rekensom', aldus zijn geruststellende oordeel. In zijn column, onder de veelzeggende titel Bad Science, legt Goldacre ook de totstandkoming bloot. De triestige maand januari geldt als de perfecte periode om zomervakanties uit te venten. Vliegmaatschappij Sky klopte daarvoor elf jaar geleden aan bij het reclamebureau Porter Novelli. Daaruit volgde het concept van Blue Monday, de perfecte dag om een vakantie te boeken.
Lees verder onder de playlist
Bij het reclamebureau kan (of wil) niemand vertellen over de ontstaansgeschiedenis van de campagne. Maar Goldacre denkt te weten hoe die in zijn werk is gegaan. Volgens hem koken reclamemensen zoiets voor. Ze tellen iets op, ze trekken wat af, maken er pseudowetenschap van en gaan vervolgens op zoek naar een wetenschapper die daaraan zijn of haar status wil verbinden.
'Ik weet van een hoop collega's die voor zoiets gevraagd worden', schreef Ben Goldacre in 2006. Sterker nog, een van hen was gevraagd de Sky-formule voor zijn rekening te nemen. 'Hij kon er een mooi bedrag voor krijgen, maar heeft dat geweigerd.'
Lees verder onder de afbeelding
Staaltje hoogmoed
Uiteindelijk werd Cliff Arnall naar voren geschoven als een gezaghebbende psycholoog van de universiteit in Cardiff. Dat bleek een staaltje hoogmoed die meteen de val van Blue Monday leek in te luiden. Arnalls wetenschappelijke bijdrage in Cardiff bleek niet verder te reiken dan parttime-onderwijs in de avonduren voor leergierige ouderen.
En toch heeft Blue Monday zich als begrip kunnen vestigen. Zodra januari een beetje op gang is, kondigt de depressiefste dag van het jaar zich al aan. 'Dat is ook niet zo gek', zegt de Amsterdamse psycholoog Jean-Pierre van de Ven. 'Iedereen herkent het wel: een maandag, en dan in januari, toch al een slechte maand. Veel mensen zijn ziek. Ik ook.' Hij snift.
Meer nog dan in bakermat Groot-Brittannië heeft Blue Monday in Nederland een enorme vlucht genomen. In omringende landen beperkt de aandacht zich tot de marge van het nieuws. Hier wordt de vermeende ellende gretig omarmd. Kranten wijden er elk jaar een rubriekje aan, op Facebook zingt het rond en op de radio klinken de bijbehorende liedjes.
Hoe dat kan? Van de Ven heeft geen idee. 'Bij mijn weten zijn wij niet depressiever dan andere Europeanen.'
Aan de uitholling van het begrip kan het evenmin liggen. Dat is in Nederland ook afdoende gebeurd. De eerste jaren stak de theorie van Cliff Arnall nog ongeschonden de Noordzee over. Daarna volgde de bedenkelijke wordingsgeschiedenis.
Lees verder onder de afbeelding
Wie wil weten hoe het nu gaat met Cliff Arnall, moet een blik werpen op de website stopbluemonday. Daar staat hij, zonnebril en korte broek, op een strand. Het positivisme spat van zijn gebruinde kop. Arnall, tegenwoordig life coach, beweert in een bijgaand filmpje dat Blue Monday ook maar een opinie is. Trek je er niets van aan, zegt de man in zijn korte broek op een subtropisch strand. Daarna komt de aap uit de mouw: Cliff Arnall maakt reclame voor de Canarische Eilanden.
Lees verder onder de video
‘Geen enkel bewijs dat Blue Monday somberste dag is’
De aandacht voor Blue Monday is een slechte zaak, zegt klinisch psycholoog Claudi Bockting van de Rijksuniversiteit Groningen. Mensen met een depressie zijn erbij gebaat als we Blue Monday voortaan vergeten.
Waarom heeft u bezwaar tegen Blue Monday?
‘Er is geen enkel bewijs dat mensen op de derde maandag van januari werkelijk somberder zijn dan anders. Het is nooit onderzocht. Gezondheidsorganisaties geven tips om een extra sombere dag door te komen die in werkelijkheid niet bestaat. Dat is raar.’
Er is iets toch niets schadelijks aan adviezen om de donkere winterperiode door te komen?
‘Het leidt tot uitholling van het begrip depressie. De boodschap van Blue Monday is: als je een dagje somber bent, moet je daar al iets aan doen. Dat is onzin. Blauwe maandagen, dinsdagen en woensdagen horen bij het leven. Gezonde mensen kunnen daar prima zelf mee omgaan, die hebben geen advies nodig.’
U behandelt patiënten met een klinische depressie. Die knappen niet op van adviezen als: denk eens positief?
‘Het draagt absoluut niet bij aan begrip. Dankzij Blue Monday worden ze overspoeld met goedbedoelde tips die hen niet helpen: ga toch sporten, geniet van de zon. Het schuldgevoel dat zij hebben omdat ze depressief zijn, het gevoel dat ze een loser zijn, groeit daardoor. Deze mensen zijn onderuit ge- schoffeld op alle vlakken van het leven, dat waait niet in een dag over.’
Depressieve mensen hebben het zwaarder rond de feestdagen, blijkt uit onderzoek. Het idee dat mensen middenin de winter somber zijn, is dus niet zo gek?
‘Als je met Kerst en Oud en Nieuw vrolijke mensen om je heen ziet, is dat voor hen moeilijk. Vaak zijn ze zelf niet in staat daar iets bij te voelen, of ze voelen zich somber. Dat versterkt hun idee: ik kan er beter niet meer zijn. En Nieuwjaar met goede voornemens, dat is ook confronterend.’
U klinkt nu bijna als de psycholoog achter Blue Monday: logisch dat mensen in januari somber zijn.
‘Oké, ik ga het zowaar nog voor hem opnemen. Sommige van zijn aannames, dat gefnuikte goede voornemens mensen gedeprimeerd maken bijvoorbeeld, zouden op zichzelf best interessant kunnen zijn. Maar ze moeten eerst maar eens worden onderzocht.