‘Echte polderjongen’ begint aan zwaarste baan van Nederland: baas van Schiphol

Begin april komt een glimmende limousine tot stilstand voor de deur van Cees van Ojik, gepensioneerd huisarts te Zwanenburg. Op de achterbank zit een rijzige zestiger. Het is de ‘vicepresident joint ventures excellence’ van Shell, Dick Benschop, de man die vandaag begint als de nieuwe president-directeur van Schiphol. Benschop wil nog voor zijn aantreden kennismaken.

Van Ojik kreeg in zijn werkzame bestaan te maken met patiënten die knettergek werden van de geluidshinder. Hij maakte van een leefbare omgeving zijn tweede levenswerk. Van Ojik is hét gezicht van de omwonenden van de luchthaven.

Hoewel nog niet in functie komt Benschop blijk geven van zijn goede intenties. Hij vertelt dat hij zelf jaren in Badhoevedorp heeft gewoond. Dus dat hij weet wat het is als je trillend in bed ligt vanwege dalende en stijgende vliegtuigen. Maar Badhoevedorp, zegt Van Ojik, is na de aanleg van de Zwanenburgbaan eind jaren zestig veranderd in een stiltecentrum. Een verschil van dag en nacht met Zwanenburg, waar hij woont.

Na anderhalf uur zit de ontmoeting erop. Van Ojik: ‘Er is informeel gepraat, zonder dossiermappen erbij. Wat ik een grote pre vind, is dat hij de problematiek kent en een politieke achtergrond heeft. Maar het belangrijkste is dat hij Shell Nederland heeft geleid. Want vergeleken met de transitie die Shell doormaakt, is Schiphol kinderspel.’

Crisisjaren

Dick Anne Benschop (Driebergen, 1957) is naar eigen zeggen een kind van de crisisjaren tachtig. Gereformeerd opgevoed gaat hij geschiedenis studeren aan de VU. Ondertussen wordt hij actief voor de PvdA in Amsterdam-Zuid en voor het Interkerkelijk Vredesberaad (IKV) van Mient-Jan Faber.

Na een korte periode als leraar geschiedenis wordt de jonge historicus in 1986 persoonlijk medewerker van Joop den Uyl. Na diens dood groeit Benschop uit tot vertrouweling en strategisch adviseur van diens opvolger, Wim Kok. Hij zit in Koks campagneteam, op weg naar het eerste paarse kabinet (1994). Benschop wil de Kamer in, maar wordt op de groslijst ergens rond de vijftigste plek gezet. Dat steekt dusdanig dat hij besluit zijn heil elders te zoeken.

Als consultant werkt hij dan onder meer voor Schiphol. In 1998 haalt Kok hem terug: Benschop wordt staatssecretaris van Buitenlandse Zaken en in die hoedanigheid Koks vooruitgeschoven post in Europa. Met succes: mede door zijn lobbywerk – en dat van VVD-minister Gerrit Zalm van Financiën – gaat de Nederlandse bijdrage aan Brussel met 1,3 miljard euro omlaag.

Rechtse PvdA’er 

Benschop staat bekend als een rechtse – of realistische – PvdA’er. Hij is aanhanger van de Derde Weg van Tony Blair. Als een aantal PvdA’ers eind jaren negentig oproept terug te keren naar de missie – de hervorming van de maatschappij – zegt Benschop: ‘Ik moet er niet aan denken dat we met dit soort recepten de nieuwe eeuw in gaan. Je hoeft het bedrijfsleven niet heilig te verklaren. Maar een politiek gericht tegen het bedrijfsleven is niet in het belang van Nederland.’

In 2002 krijgt hij de leidende rol in de PvdA-verkiezingscampagne. Doel: Ad Melkert premier maken. Benschops eigen perspectief: fractievoorzitter worden van de grootste regeringspartij, en daarmee partijleider. Het loopt allemaal heel anders.

Het valt tegenwoordig moeilijk vast te stellen wat de slechtste campagne van de PvdA ooit was, maar die van 2002 gooit hoge ogen. Als na de gemeenteraadsverkiezingen Pim Fortuyn als glorieuze winnaar uit de bus komt in het rode bastion Rotterdam, zijn de druiven voor Melkert zo zuur dat hij zich in debat onder leiding van Paul Witteman een verbijsterend slechte verliezer toont. Fortuyn ruikt bloed en laat de ‘briljante kroonprins’ van de PvdA alle hoeken van de studio zien.

Debacle

De afstraffing volgt enige weken later bij de Kamerverkiezingen: de PvdA verliest 22 van de 45 zetels. Benschop neemt zijn verantwoordelijkheid en verdwijnt geruisloos van het politieke toneel. Oud-reclameman Jan van Ingen Schenau, die in 1994 samen met Benschop de campagne van Kok deed: ‘Het was een hopeloze campagne en Dick voelde zich persoonlijk verantwoordelijk, al is het de vraag of dit terecht was. Hij was toen ook nog staatssecretaris, ik denk dat die combinatie ongelukkig was.’

Na het debacle belt Benschop Jeroen van der Veer, die hij eerder ontmoet heeft bij een milieuconferentie in Kyoto. Of hij bij Shell kan komen werken. Dat kan. Benschop gaat in 2003 aan de slag bij de oliemultinational, onder meer als fabrieksdirecteur in Maleisië. Door zijn waardevolle politieke netwerk wordt hij in 2011 president-directeur van Shell Nederland. 

In 2016 wordt hij opgevolgd door Marjan van Loon. Zij, en niet Benschop, wordt zodoende het gezicht van de claims voor het gasdebacle in Groningen. Benschop wordt als ‘vicepresident joint ventures excellence’ verantwoordelijk voor buitenlandse deelnemingen van Shell. In die rol verdwijnt hij uit de publiciteit. Tot dit voorjaar, als hij benoemd wordt bij Schiphol.

‘Geschiphold’

Als Dick Benschop een fluisteraar op zijn schouders heeft zitten, dan luistert die naar de naam Jan van Ingen Schenau. Deze reclameman maakt na de campagne voor Kok in 1994 de overstap naar Schiphol. Hij huurt halverwege de jaren negentig consultant Benschop in, om het ‘merk Schiphol’ in de markt te zetten bij de landelijke, regionale en lokale politiek en bij de omwonenden. Een Schiphol-lobby, dus.

Van Ingen Schenau nu: ‘Het grote probleem van Benschop bij Schiphol is dat hij te maken krijgt met een omgeving die in de weerstand staat. Mensen die zich ‘geschiphold’ voelen – niet voor niks is dat een term die nu wordt gebruikt. Hij moet omwonenden aan tafel zien te krijgen, om een brug naar de toekomst te bouwen.’

Het wantrouwen zit diep. ‘Geschiphold worden’ staat voor bedonderd en gepiepeld worden. Gezien zijn bezoekje aan Zwanenburg begin april heeft Benschop kennelijk al ingezien dat het beleid van zijn voorganger Jos Nijhuis averechts uitpakt. Die liet zich weinig gelegen liggen aan de belangen van omwonenden en onderhield geen relatie met ze.

‘De moeilijkste baan van Nederland’ noemt Van Ingen Schenau het; Schiphol heeft ook nog ruzie met de KLM, die zich benadeeld voelt. ‘Toen zijn benoeming naar buiten kwam, zei ik tegen hem: nou, Dick, ik feliciteer je, maar besef wel: het beeld is dramatisch, dit wordt heel zwaar voor je. Vroeger hadden wij het over de driehoek: een plan deugt pas als het goed is voor werkgever en werknemer, de aandeelhouder en de klanten. Het is nu een vierkant geworden: de maatschappij is net zo belangrijk. Dat aspect heeft Schiphol de laatste zes, zeven jaar genegeerd.’

Van Ingen Schenau noemt de benoeming van Benschop een gouden greep. ‘Dick is een echte polderjongen.’

Polderen

Dick Benschop is het vleesgeworden polderen, beaamt vrijwel iedereen die hem kent. Wat ook iedereen zegt: als iemand het hoofdpijndossier Schiphol tot een goed einde kan brengen, is het Dick Benschop.

‘Niemand anders dan Dick kan publieke en private belangen zo goed bij elkaar brengen’, zegt een bestuurder die hem kent. ‘Hij is integer, nauwkeurig en betrouwbaar.’

Benschop wordt – naast ‘razend slim’ – ook omschreven als ‘een vriendelijke man’. Iemand die ‘goed kan luisteren’. ‘Verbaal begaafd’ en ‘sociaal vaardig’, zonder het machismo van zijn voorganger. Bedachtzaam ook, op het saaie af. ‘Hij heeft een heel leuke sprankelende vrouw, een Duitse’, herinnerde Paars 2-collega Frank de Grave zich onlangs in het AD. ‘Hoe zo’n man dan bij zo’n vrouw terechtkomt? Ach, dat vraagt men zich bij mij ook altijd af.’

Maar kan de rustige bridgeliefhebber (en Ajax-fan) Benschop ook hard doorpakken als het nodig is? De nieuwe VVD-minister Cora van Nieuwenhuizen lijkt na al die jaren wel klaar te zijn met al het polderen rond Schiphol. ‘Dick is inderdaad aardig, maar hij is ook een volhouder die heel goed weet wat zijn agenda is’, zegt Jeroen van der Veer. ‘Hij kan hoge complexiteit aan, is zeer verbindend en de kalmte zelve.’

‘Hij is aimabel, maar vergis je niet: hij kan wel degelijk knopen doorhakken’, zegt oud-PvdA-minister Jet Bussemaker, die Benschop kent uit dat de tijd dat hij staatssecretaris was en zij Kamerlid. ‘Alleen doet hij dat het liefst met zo veel mogelijk steun. Er is net een boek uit van topvrouw Marry de Gaay Fortman, die het heeft over de noodzaak van ‘beminnelijke doeltreffendheid’. Die term omschrijft Dick heel goed.’

Volgens een insider zou Benschop bij zijn eerste openbare optreden eigenlijk direct moeten zeggen dat 500 duizend vluchten per jaar mooi genoeg is voor Schiphol, en dat het dus gedaan is met de groei. ‘Maar dan gaat meteen zijn kop eraf. De politiek accepteert dat niet.’

Chaos

Een rustig begin in zijn nieuwe baan zit er niet in voor Dick Benschop. Het afgelopen weekeinde, een paar dagen voordat hij vandaag begint, is het door een stroomstoring een chaos op Schiphol. De taferelen doen denken aan een jaar geleden. Toen leidde het meivakantieverkeer tot een ongekende chaos, waarbij tientallen vakantiegangers hun vliegtuig misten en reizigers voor de camera’s van de NOS vertelden over de ‘horrorwereld’ waarin ze waren beland. En dan moet de drukste dag nog komen, aanstaande vrijdag 4 mei, met nog meer passagiers dan vorig jaar. Dick Benschop is na zijn terugkeer op Schiphol hoofdverantwoordelijk.

Het kan zomaar weer mis gaan – en dan sta je daar, als hoogste baas.

Gepensioneerd huisarts te Zwanenburg Cees van Ojik hoopt stiekem op zo’n scenario. Niet vanwege Benschop, maar omdat zo’n nieuwe chaos het ultieme bewijs vormt dat het afgelopen moet zijn met de groei. ‘Als het weer zo’n puinhoop wordt, kun je maar één conclusie trekken: Schiphol is niet opgewassen tegen zoveel vliegverkeer.’

‘Degenen die zeggen: de koek is nog lang niet op, groei is mogelijk want de vliegtuigen worden almaar stiller, zijn irrationeel’, zegt Van Ojik. ‘Ik denk dat de kans dat we het met Benschop eens worden aanzienlijk groter is dan met zijn voorganger Nijhuis. Er is een kentering gaande, we gaan een nieuw tijdperk in. Vandaar dat ik het had over de ervaringen van Benschop met de transitie bij Shell. Een betere leerschool is er niet.’

Goed in mea culpa’s

Dick Benschop heeft nog een kwaliteit die wellicht handig is voor een Schiphol-baas: hij kan goed sorry zeggen.

Begin april, nadat Benschop al benoemd is, wordt bekend dat het prestigieuze Institute for Global Justice (IGJ) in Den Haag door geldnood ophoudt te bestaan. Het is een miljoenenstrop. Het IGJ, opgezet door de toenmalige Haagse burgemeester Jozias van Aartsen (nu waarnemer in Amsterdam), kreeg 17,5 miljoen euro subsidie van Economische Zaken. Voorzitter van de raad van toezicht is Dick Benschop, die hiervoor werd benaderd door Van Aartsen, die hij kent van het tweede paarse kabinet.

‘De les is dat ik eerder had moeten ingrijpen’, erkent Benschop ruiterlijk in de Volkskrant. Hij noemt het ‘enorm frustrerend’ dat het instituut stopt, maar wijst er tegelijk wel op dat de publieke taak – onderzoek, rapportages en conferenties – ‘de afgelopen jaren goed uit de verf is gekomen’.

Ook zijn falen als campagneleider na het verkiezingsdebacle met Melkert in 2002 erkende de nieuwe Schiphol-baas destijds ruiterlijk. ‘Ik draai die film steeds opnieuw af. Ik ben natuurlijk een echte gereformeerde’, zegt Benschop in juli 2002 tegen de Volkskrant. ‘Ik ben medeverantwoordelijk voor de nederlaag en ik vind het vreselijk voor de partij en de mensen die hun hoop daarop hadden gevestigd.’

CV

5 november 1957 geboren in Driebergen

1979-1984 Studie geschiedenis aan de Vrije Universiteit Amsterdam

1984-1985 Leraar geschiedenis

1986-1989 Medewerker Joop den Uyl en Wim Kok

1989-1990 Secretaris PvdA-fractievoorzitter Wöltgens

1992-1994 Directeur Partijbureau PvdA

1993-1994 Lid campagneteam PvdA

1994-1996 Consultant, onder meer voor Schiphol

1996-1998 Lid Commissariaat voor de Media

1998-2002 Staatssecretaris Buitenlandse Zaken in tweede kabinet-Kok

2002 Campagneleider PvdA

2003-2011 Diverse directiefuncties bij Shell

2011-2016 President-directeur Shell Nederland

2016-2018 Vicepresident verantwoordelijk voor buitenlandse deelnemingen Shell Nederland

2018 President-directeur Schiphol

Nevenfuncties: Voorzitter Oranje Fonds

Dick Benschop woont in Den Haag, is getrouwd met Elisabeth en heeft drie kinderen