Direct naar artikelinhoud
ReportageSão Paulo

Honderdduizenden vrouwen in Brazilië de straat op tegen extreemrechts: ‘Hij nooit!’

Vrouwen hebben in Brazilië het voortouw genomen in de strijd tegen extreemrechts. Zaterdag gingen ze met honderdduizenden de straat op om hun afkeer te uiten van de misogyne, racistische en homofobe opvattingen van presidentskandidaat Jair Bolsonaro. ‘Hij niet’, zongen ze in 67 verschillende steden. ‘Hij nooit!’

Ele não betekent ‘not him’ en wordt vastgehouden door een demonstrant die tegen presidentskandidaat Jair Bolsonaro de straat op is gegaan.Beeld EPA

In São Paulo staat het Largo da Batata-plein afgeladen vol. Het publiek is jong en vrolijk, er zijn ook veel mannen, en de sfeer is feestelijk. ‘We zijn hier vandaag omdat een presidentskandidaat onze verworvenheden bedreigt’, klinkt het vanaf de geluidswagen. ‘Met zijn haat, intolerantie en autoritarisme bedreigt hij het toch al moeilijke bestaan van vrouwen in Brazilië.’

De vrouwen juichen. ‘Ik vecht als een meisje’, staat op hun shirtjes. Ze spuiten de straten vol met anti-Bolsonarograffiti, en zingen ‘Ele não não não’ op de melodie van de Italiaanse antifascismeklassieker Bella Ciao. Een sambaband geeft het ritme aan. ‘Macho's aan de kant’, schreeuwt een meisje met ontbloot bovenlijf door een megafoon. ‘Er is geen plaats meer voor jullie in dit land.’

Een vrouw met het teken van ‘Niet Hij’ tijdens de demonstratie in São Paulo.Beeld REUTERS

Vooral mannen en rijken

Komende zondag zijn de verkiezingen in Brazilië, Jair Bolsonaro gaat aan kop in de peilingen. De politicus pleit voor de ‘traditionele familiewaarden’ en vindt dat de politie het recht moet hebben criminele burgers te doden. Hij doet het vooral goed onder de rijkste Brazilianen, en dan met name mannen. Verder heeft hij steun van leiders van pinkstergemeenten en andere protestante kerken.

Bolsonaro steekt zijn minachting voor vrouwen niet onder stoelen of banken. ‘Ik heb vijf kinderen’, zei hij vorig jaar in een toespraak. ‘De eerste vier waren mannen. Bij de vijfde had ik een zwak moment en kreeg ik een meisje.’ In een interview zei hij dat het logisch is dat werkgevers liever mannen aannemen, en dat vrouwen een lager salaris krijgen: ‘Vrouwen kunnen zwanger raken.’

De 36-jarige Ludimilla Teixeira snakte naar een tegengeluid en maakte een maand geleden de Facebookgroep Mulheres Unidas contra Bolsonaro (Vrouwen Verenigd tegen Bolsonaro) aan. Binnen de kortste keren had de groep meer dan drie miljoen leden, en ontstond het idee een landelijke protestdag te organiseren. ‘Het maakt niet uit op wie je stemt’, is het uitgangspunt. ‘Als het maar niet op Bolsonaro is.’ De #EleNão (#HijNiet) beweging was geboren.

Het is een ongekend groot feministisch protest, de Braziliaanse vrouwenbeweging maakt doorgaans niet zoveel herrie. ‘We werken meer op de achtergrond’, zegt Rafaela Carvalho, een van de demonstranten in São Paulo. ‘Het gaat daarbij vaak om basiszaken’, aldus de 29-jarige econoom. ‘Meer crèches zodat vrouwen kunnen gaan werken, of betere toegang tot justitie.’

Maar de laatste jaren is het feminisme meer op de voorgrond getreden. ‘Vrouwen zijn zich meer bewust geworden van hun rechten’, aldus Carvalho. ‘Of het gebrek daaraan.’ Want Brazilië is een land waar machismo en seksisme nog altijd hoogtij vieren. Het Congres bestaat voor 90 procent uit mannen en vrouwen verdienen structureel minder dan mannen. ‘Die ongelijkheid staat steeds meer ter discussie.’

‘Feminazi’

Ook huiselijk geweld is een groot probleem, evenals (groeps-)verkrachtingen van vaak hele jonge meisjes. Tijdens de spits rijden vrouwen in aparte metrowagons om te voorkomen dat mannen hen betasten, en wie zich durft te beklagen over het gesis en geloer op straat, wordt neergezet als ‘feminazi’. De afgelopen jaren waren er verschillende campagnes op sociale media waarin vrouwen zich lieten horen over ‘de verkrachtingscultuur’.

Sinds 2015 leidt de verontwaardiging op sociale media af en toe tot demonstraties in de steden. De grootste protesten waren in 2016, nadat president Dilma Rousseff in een omstreden impeachmentprocedure uit het zadel was gewipt. Haar opvolger Michel Temer benoemde een kabinet van alleen maar witte mannen, en ontbond het ministerie van Vrouwen. Tienduizenden vrouwen eisten zijn aftreden.

Een vrouw tijdens de demonstratie in São Paulo tegen Jair Bolsonaro.Beeld REUTERS

Bont gezelschap 

De demonstratie zaterdag is vele malen groter, ook omdat andere bewegingen en linkse politieke partijen gehoor hebben gegeven aan de oproep van de vrouwen. ‘Dit is het mooiste protest sinds we de dictatuur ten val brachten’, zegt Aparecida da Ventura, een 76-jarige vrouw die met twee vriendinnen naar de demonstratie kwam. Da Ventura kijkt glunderend naar het bonte gezelschap in São Paulo. ‘Het biedt hoop in tijden van conservatief extremisme.’

‘Vlees is moord’, staat op een spandoek. ‘Geef indianen de ruimte’, roept een ander. Een schaars geklede trans vrouw danst voorbij, een zwarte jongen pleit voor meer afrokapsels, lgbt-activisten spelden voorbijgangers regenbooglintjes op. Even verderop staan leden van een kerk. ‘Evangelisten tegen fascisme’, staat op de borden die ze omhoog houden. ‘De ware christen predikt liefde, geen haat.’ Iedereen heeft een eigen agenda maar over een ding zijn ze het roerend eens: #EleNão.