Files en klimaat doen debat over rekeningrijden omslaan

Kilometerheffing en ­andere vormen van ­beprijzing voor ­automobilisten zijn altijd politiek gevoelige onderwerpen gebleken. In 2001 sneuvelde het plan van toenmalig verkeersminister Tineke Netelenbos (PvdA) om tolheffing op snelwegen in te voeren. In 2010 kwam ook een eind aan het plan voor kilometerheffing van minister ­Camiel Eurlings (CDA).

Dat invoering van vormen van ­rekeningrijden nu op groeiend politiek draagvlak kan rekenen – niet alleen als instrument om iets tegen de files te doen, maar ook om automobiliteit terug te dringen en daarmee bij te dragen aan klimaatdoelen – wordt steeds zichtbaarder. Het onderzoek van I&O Research, in opdracht van de Volkskrant, wijst al uit dat zelfs VVD- en CDA-stemmers in meerderheid voorstander zijn, ook binnen ‘autopartij’ VVD is een kanteling waarneembaar.

Van VVD-minister Cora van Nieuwenhuizen, nu eerstverantwoordelijke voor mobiliteitsvraagstukken, was al bekend dat zij in het verleden pleitbezorger was van een andere vorm van beprijzing. Nu herhaalt ze keer op keer dat dit kabinet geen initiatief neemt om rekeningrijden op de kaart te krijgen. Maar ook uit haar eigen partij wordt de druk groter. Twee maanden geleden tijdens het partijcongres werd een motie aangenomen waarin de VVD-fractie in de Tweede Kamer wordt opgedragen onderzoek te doen naar variabele beprijzing waarbij niet het bezit maar het gebruik van de auto wordt belast. Volgens het VVD-partijcongres kan zo’n systeem ‘wezenlijk bijdragen’ aan betere doorstroming (volgens de partij kosten de files jaarlijks drie miljard euro) en aan klimaatdoelen.

_{Tekst gaat verder onder de video.}

Bij de totstandkoming van het ontwerp-klimaatakkoord wilde het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat aanvankelijk niet dat daarin passages werden opgenomen over het anders beprijzen van mobiliteit. Onder druk van alle partijen in de zogeheten Mobiliteits­alliantie (waaronder RAI Vereniging, ANWB en NS) ging het ministerie alsnog akkoord.

Rutte III vindt wel dat er geëxperimenteerd kan worden met anders betalen voor mobiliteit. Voor 1 april moet via de Mobiliteitsalliantie een lijst aan proeven aan het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat worden voorgelegd. Daarvoor is jaarlijks 300 miljoen euro beschikbaar. NS heeft al een proef gedaan met flexibel beprijzen. Door korting te geven aan reizigers die net buiten de ­‘hyperspits’ (07.45 uur tot 08.30 uur) reizen, werden grote effecten bereikt in de strijd tegen overvolle treinen.

Angst

In het ontwerp-klimaatakkoord heeft de rijksoverheid zich gecommitteerd aan een ander betalingsysteem voor mobiliteit dat eventueel in 2024 kan worden ingezet. Nog dit jaar moet een ‘verkenning’ uitwijzen wat bijvoorbeeld de gevolgen zijn van invoering van een vlaktaks, tolheffing voor specifieke ­wegen of spitsheffing.

Den Haag vreest daarbij wel een gat in de begroting, zeggen betrokkenen uit onder meer de autobranche tegen de Volkskrant. Vorig jaar vloeide ongeveer 20 miljard aan ‘autobelastingen’ (onder meer bpm, motorrijtuigenbelasting en accijnzen) euro naar de staatskas. Provincies ontvingen gezamenlijk 1,2 miljard aan opcenten op de motorrijtuigenbelasting. Deze inkomsten staan onder druk door de snelle opkomst van de elektrische auto’s, waarvoor geen bpm en motorrijtuigenbelasting hoeft te worden betaald.

De angst voor inkomstenderving blijkt ook uit een prijsmaatregel die wél in het regeerakkoord van Rutte III is opgenomen. In 2023 moet volgens Rutte III kilometerheffing voor vrachtwagens worden ingevoerd, waarover eerder is afgesproken dat de opbrengsten daarvan (circa 270 miljoen euro) zouden terugvloeien naar de sector. Hiermee zouden allerlei maatregelen voor verduurzaming van het vrachtverkeer gefinancierd worden. Nu blijkt dat het kabinet de daling van de accijnsinkomsten (die het gevolg is van schoner vrachtverkeer) wil opvangen door ongeveer 55 miljoen euro van de opbrengsten van de kilometerheffing naar de staatskas te laten vloeien. Duurzame maatregelen mogen de schatkist ook in dit geval niet te veel kosten.