Hoe een draaiend huis op een rotonde steeds opnieuw voor commotie zorgt

Hans Smolders weet het zeker: 80 procent van de Tilburgers wil af van het Draaiend Huis, het spraakmakende kunstwerk op een van de belangrijkste rotonden van de stad. Dat cijfer is niet gebaseerd op onderzoek, want dat heeft hij niet gedaan. Hoeft ook niet, vindt hij: ‘Als er iemand is die tot in de haarvaten van de stad doordringt en weet wat er speelt onder de bevolking, ben ik het.’

Maandagavond zal de leider van Lijst Smolders Tilburg (LST), de grootste partij in de gemeenteraad, in een debat met collega-woordvoerders Cultuur bepleiten: verkoop het huis of breek het af. Hij wordt gesteund door de jongerenafdeling van de VVD (JOVD) in Midden-Brabant. Die startte een maand geleden een petitie, waarin de gemeente werd verzocht het kunstwerk van John Körmeling te verwijderen. De petitie is inmiddels 1.500 keer getekend.

Hoge kosten

Zowel LST als de JOVD storen zich aan de hoge kosten die het onderhoud van het kunstwerk jaarlijks met zich meebrengt. Bovendien staat het huis, dat in een krap etmaal een rondje op de rotonde draait, nu voor de derde keer in tien jaar stil wegens een technisch mankement. Ze vinden dat de gemeente nee moet zeggen tegen de 45 duizend euro kostende reparatie.

Volgens Smolders kan dat geld beter worden gebruikt om de armoede in Tilburg te bestrijden. Emmy Duinkerke van de JOVD in Midden-Brabant wil er duizend uur zorg voor Tilburgse jongeren met een beperking van betalen. Dat het cultuurbudget van een gemeentelijke begroting niet zomaar kan worden overgeheveld naar een andere post, weten ze ook wel. Het gaat hen ook over meer dan geld alleen. ‘De Tilburgers’, zegt Smolders, ‘identificeren zich niet met dit huis. Het is zo mistroostig dat het zelfs in de voormalige DDR had misstaan. Kunst mag best schuren, maar niet als het in de openbare ruimte staat.’

Het debat is het zoveelste hoofdstuk in de soap rond het ludieke kunstwerk van de Nederlandse architect, ontwerper en beeldend kunstenaar John Körmeling. In 1999 kreeg hij van het toenmalige Tilburgse gemeentebestuur de opdracht een werk te maken voor de Hasseltrotonde. Körmeling, in binnen- en buitenland geroemd en met prijzen overladen vanwege zijn absurdistische en soms een tikje ontregelende plannen voor kunst in de openbare ruimte, ontwierp een doorzonwoning die met dezelfde snelheid als het verkeer over rails op de rotonde zou rijden. ‘Stel je voor’, zei hij in die tijd, ‘dat je voor het stoplicht staat en wordt ingehaald door een vrijstaand rijtjeshuis. Dat is toch humor?’

Het plan werd door de gemeenteraad afgeschoten. De automobilist zou te veel worden afgeleid. Jaren van gesteggel over geld volgden, er werd een nieuw ontwerp getekend, en in het voorjaar van 2008 werd het kunstwerk alsnog feestelijk onthuld: een vrijstaand rijtjeshuis in gele baksteen, puntdak erop, niet bewoond, wel ’s avonds verlicht, reed nu in twintig uur over twee rails de rotonde rond. ‘De kleinste Vinexwijk van Nederland’ werd het huis al snel genoemd. Voor Körmeling was het ook een statement: op een vrolijke manier herstelde hij de eenheid in de buurt, die door de bouw van de rotonde en de daarmee gepaard gaande sloop van huizen in de jaren zestig werd verstoord.

Maar niet iedereen begreep het.

‘Leegstand!’ werd er in 2009 op de muren gekalkt. Er trok een kraker in die door de brandweer van het dak moest worden gehaald. De middenstand verzocht de kunstenaar: kunnen we je huis misschien als showroom gebruiken? Dat wilde hij niet: ‘Dan wordt het een rijdend reclamebord.’

Petitie

In 2011 liep het huis voor het eerst vast. In 2015 nog eens. De reparatiekosten bedroegen samen bijna 30 duizend euro. Ook toen roerde Smolders zich: geen cent meer naar het Draaiend Huis, wie het wilde, mocht het voor een euro hebben.

Hij vond toen, en nu nog steeds, een grote groep mensen tegenover zich die vinden: stop nu eens met het gezeur over de kosten, we hebben het hier over een kunstwerk van internationale allure. Afgelopen week werd een tweede petitie ingediend met de titel: Het Draaiend Huis moet weer draaien. De bijna 1.900 ondertekenaars vinden dat het werk de potentie heeft een icoon van de stad te zijn, een trekpleister die Tilburg geld oplevert in plaats van kost.

Dat is precies wat ook wethouder Marcelle Hendrickx (D66) van Cultuur vindt: investeren in kunst en cultuur is de beste stadsmarketing die er is. ‘Ik snap best’, zegt ze in een telefonische reactie, ‘dat de heer Smolders overvallen is door de kosten voor de reparatie. Wij hadden er ook niet op gerekend.’ Maar ze zal aanstaande maandag tijdens het debat zeggen wat ze al jaren zegt: ‘Net als voor onze wegen en huizen en plantsoenen hebben we als gemeente de taak goed voor kunstwerken in de openbare ruimte te zorgen. We maken voor het Draaiend Huis, een van de mooiste kunstwerken in de openbare ruimte en net als Tilburg zelf prettig absurdistisch, geen uitzondering.’

Bezempje

Wat John Körmeling intussen vindt van alle commotie rond zijn huis? Vorige week heeft hij Hans Smolders uitgenodigd voor een gesprek. Het verliep prettig, maar ze zijn geen centimeter dichter bij elkaar gekomen. ‘Smolders vertegenwoordigt mensen met weinig inkomen die niet snappen dat de gemeente geld uitgeeft aan kunst waarvan ze niks begrijpen. Ik snap dat. Maar ik heb wel tegen hem gezegd: stel nu, dat het huis straks weg is. Ga jij ze dan uitleggen dat ze daar niks mee opschieten?’

Hij was onlangs nog in het huis. ‘Een paar keer per jaar rijd ik erheen. Dan heb ik een bezempje bij me en maak ik het een beetje schoon.’ Het liefst zou hij willen dat het huis werd bewoond, maar dat mag niet van de gemeente. Laatst kreeg hij een verzoek van het hotel De Postelse Hoeve. Of ze in het huis een bruidssuite mochten maken? Daar werd hij zo vrolijk van: ‘Je mooiste nacht beleven in een vrijstaand rijtjeshuis op een rotonde. En dat in Tilburg. Ik zie het helemaal voor me!’