Hoe 21 Amerikaanse kinderen het klimaat proberen te redden
Krijgt Amerika zijn eigen klimaatzaak à la het Urgenda-vonnis in Nederland? Wel als het aan 21 Amerikaanse pubers en prille twintigers ligt. Zij hebben naar Nederlands voorbeeld hun regering aangeklaagd voor het schenden van hun grondwettelijke recht op een leefbaar klimaat.
Al drie jaar proberen president Obama en diens opvolger Trump de zaak ‘Juliana v. United States’ verworpen te krijgen, uit angst voor de historische gevolgen als ‘The Kids’ aan het langste eind zouden trekken in de rechtszaal. De regering-Trump zou de Amerikaanse CO2-uitstoot – goed voor bijna 15 procent van de mondiale CO2-uitstoot – dan veel forser moeten terugdringen dan ooit tevoren. Maar tegen alle verwachtingen in slaagt de Amerikaanse overheid er maar niet in om de klimaatzaak de nek om te draaien.
Het belangrijkste bezwaar van de Amerikaanse regering is dat een klimaatproces de scheiding der machten zou bedreigen: de rechter zou dan op de stoel van president Trump gaan zitten en het klimaatbeleid bepalen, luidt het verweer. De Nederlandse regering gebruikt tot nu toe tevergeefs dezelfde verdediging in de baanbrekende rechtszaak van stichting Urgenda tegen de Nederlandse staat. In 2015 verplichtte de rechter de Staat tot het nemen van extra maatregelen om ervoor te zorgen dat de Nederlandse CO2-uitstoot eind 2020 met 25 procent moet zijn gedaald ten opzichte van 1990, een vonnis dat in oktober ook in hoger beroep overeind bleef.
De uitspraak geldt mondiaal als mijlpaal: voor het eerst dwong een rechter een staat om zijn burgers beter te beschermen tegen klimaatverandering. ‘Het Urgenda-vonnis is tot nu wereldwijd het duidelijkste rechterlijke bevel aan een regering om een specifiek getalsmatig milieudoel te halen’, zegt Patrick Parenteau, hoogleraar milieurecht aan Vermont Law School.
‘Logisch’
Zo ver is het in de Verenigde Staten nog lang niet. Met grof juridisch geschut probeert de regering te voorkomen dat de Amerikaanse landsadvocaat straks in de rechtbank het klimaatbeleid van president Trump moet verdedigen tegenover de 11-jarige Levi Draheim uit Florida, de 14-jarige Zealand Bell uit Oregon en hun negentien collega-eisers. Zo diende de regering al meermaals een verzoek in om een zogeheten ‘writ of mandamus’, een uiterst zeldzaam bevelschrift waarmee de staat het ‘ongerechtvaardigde proces’ hoopt te doen sneuvelen nog voor het überhaupt de rechtszaal haalt. Maar tot aan het Hooggerechtshof toe haalde de regering tot nu toe bakzeil met dit ‘drastische en buitengewone’ verzoek, zoals de beroepsrechter het verwoordde.
‘Kansloos’, dacht Patrick Parenteau drie jaar geleden nog toen bekend werd dat 21 kinderen van destijds 8 tot 19 jaar oud de Amerikaanse regering hadden aangeklaagd. ‘President Obama deed al het mogelijke om klimaatverandering het hoofd te bieden’, zegt hij. Maar drie jaar later schat Parenteau de kansen van de Juliana-zaak – vernoemd naar een van de eisers, Kelsey Juliana – beduidend hoger in. ‘We hebben nu een wingnut in het Witte Huis die de opwarming van het klimaat ontkent en alle initiatieven om de CO2-uitstoot te verminderen heeft teruggedraaid. Dus nu klinkt die rechtszaak opeens heel logisch.’
Kans op overwinning
De kans dat er überhaupt een proces komt schat Parenteau nu in op 51 procent. En dat de kinderen winnen, helemaal tot en met het Hooggerechtshof? ‘Die kans is heel klein, hooguit 10 procent.’ En dan is hij nog optimistisch, zegt hij: sommige collega’s achten de kans nul procent, zeker na de toetreding van de conservatief Brett Kavanaugh tot het Hooggerechtshof. De hoogste rechterlijke instantie van Amerika heeft al wel laten doorschemeren in de maag te zitten met de potentieel verstrekkende gevolgen van de Juliana-zaak. Zo betogen de advocaten van de 21 eisers bijvoorbeeld dat niet alleen de Amerikaanse grond en zijn natuurlijke hulpbronnen tot het publieke erfgoed behoort dat de staat verplicht is te beschermen voor volgende generaties, maar ook de atmosfeer boven de Verenigde Staten.
Toch is het niet ondenkbaar dat ‘The Kids’ een eventueel proces zouden winnen, ondanks ‘de veel diepere scheiding der machten dan in Nederland’, denkt Parenteau. ‘We hebben in de geschiedenis eerder gezien dat het Hooggerechtshof bij hoge uitzondering kan inspringen als de regering niets doet tegen een onrecht. Denk aan het einde van de rassenscheiding op Amerikaanse scholen, of het vonnis dat Amerikanen het recht hebben te trouwen met iemand van hetzelfde geslacht. Het klimaatbeleid van de regering-Trump is zo’n totale mislukking, dat het Hooggerechtshof misschien zal oordelen dat het weer tijd is voor zo’n hoge uitzondering.’