Stemmende Congolezen snakken naar verandering, maar of die komt is de vraag
Na meer dan 2 jaar vertraging was het zondag eindelijk zo ver: de Democratische Republiek Congo mocht stemmen voor een opvolger van president Joseph Kabila. Congo maakt – in theorie – zijn eerste democratische machtswisseling mee sinds het land in 1960 onafhankelijk werd van België.
1 Hoe is de verkiezingsdag verlopen?
Wanordelijk. Zoals het hele langgerekte verkiezingsproces ongeloofwaardig overkwam. Van een ‘democratische’ machtsoverdracht kan dan ook eigenlijk niet worden gesproken. Er waren zondag berichten over elektronische stemmachines die het niet deden, kieslokalen die te laat opengingen en kiezers die hun naam niet konden terugvinden. Bij een ruzie over vermeende stemfraude kwamen een politieman en een kiezer om. Europese waarnemers waren niet welkom. Zo’n 1 miljoen van de circa 40 miljoen kiesgerechtigden konden hun stem helemaal niet uitbrengen, officieel omdat er bij de oostelijke steden Beni en Butembo ebola heerst, ook al had de kiescommissie onlangs nog gezegd dat de epidemie rond de oppositiebolwerken geen beletsel vormde voor verkiezingen. Beni en Butembo mogen in maart alsnog stemmen, al lijkt de kiescommissie van plan om op 15 januari de ‘definitieve uitslag’ bekend te maken. ‘Verraad’, volgens aartsbisschop Fridolin Ambongo in Congo’s hoofdstad Kinshasa.
2 Wat staat er op het spel?
Veel van de ruim 80 miljoen Congolezen snakken naar verandering. Hun land, zo groot als West-Europa, is rijk aan grondstoffen zoals goud, kobalt (nodig voor mobiele telefoons) en coltan (voor elektrische auto’s), maar de meeste Congolezen zijn straatarm. Congo heeft weinig wegen of stroomnetwerken maar des te meer corrupte politici en gewapende milities. Joseph Kabila, president sinds 2001, had al in 2016 moeten terugtreden. Hij rekte de boel en zag uiteindelijk toch af van nieuwe verkiezingsdeelname, mogelijk onder druk van binnenlandse betogers en leiders uit omringende landen. Maar zijn coterie heeft er alles aan gedaan om de verkiezingen te frustreren en voordeel te verschaffen aan een kroonprins, die Kabila’s politieke en economische belangen moet veiligstellen. Alleen deze kroonprins mocht in de voorbije weken vrijelijk campagne voeren.
3 Wie maakt de grootste kans om de verkiezingen te winnen?
Onderzoeksinstelling Congo Research Group (van New York University) peilde als populairste kandidaat Martin Fayulu (62). Ex-zakenman en oppositiekandidaat Fayulu is ‘duidelijk’ favoriet voor de overwinning ‘mits de verkiezingen vrij en eerlijk zijn’. Fayulu geniet sympathie mede door zijn deelname aan protestmarsen tegen Joseph Kabila. Congo Research Group zet Fayulu op 47 procent van de stemmen. Van de ruim twintig presidentskandidaten krijgt Emmanuel Shadary de steun van president Kabila. Shadary (58) staat op de sanctielijst van de EU. Hij was minister van Binnenlandse Zaken en Veiligheid toen vorig jaar ordetroepen tientallen anti-Kabila-betogers doodschoten. De EU verlengde deze maand de sancties. Vervolgens werd EU-gezant Bart Ouvry, een Belg, Congo uitgezet. De Congo Research Group denkt dat Shadary slechts 19 procent van de stemmen zal krijgen. Felix Tshisekedi, zoon van de vorig jaar overleden oppositieleider Étienne Tshisekedi, staat op 24 procent.
4 Wanneer wordt de nieuwe president beëdigd?
De verkiezingen worden beslist in één ronde, er is geen absolute meerderheid vereist. De kiescommissie zegt dat Congo’s nieuwe president wordt beëdigd op 18 januari. Gezien de electorale chaos kan niet worden uitgesloten dat dit schema verandert. Een ‘grote meerderheid’ aan kiezers gaat er intussen vanuit dat de uitslag wordt vervalst ten faveure van regeringskandidaat Shadary, aldus Congo Research Group. Deze onderzoeksinstelling voorziet ook een ‘extreem hoog’ risico op geweld door boze kiezers. Vraag is of de invloedrijke katholieke kerk na een zege van Shadary politieke protesten gaat organiseren. Dat deed de kerk vorig jaar ook, toen nog tegen Kabila. Wint onverwachts toch een oppositiekandidaat, dan wordt het de vraag hoe Congo’s veiligheidsapparaat reageert.
5 Hoe dan ook is Congo binnenkort definitief verlost van Joseph Kabila. Toch?
Misschien niet. De pas 47-jarige Kabila hoopt niet alleen aan de touwtjes te trekken van de ‘marionet’ Shadary, hij zinspeelt zelfs op een hernieuwde deelname aan de presidentsverkiezingen in 2023. Waarnemers speculeren al over een soort stuivertje wisselen tussen Kabila en Shadary à la Poetin en Medvedev in Rusland. Kabila moet dan wel het ‘Angola’-scenario voorkomen. In dit buurland van Congo maakte vorig jaar José Eduardo dos Santos na 37 jaar presidentschap plaats voor zijn minister van Defensie João Lourenço. De kersverse president pakte verrassenderwijs het zakenimperium van de familie dos Santos aan.
