Ook vanaf een ver ziekbed heerst Ali Bongo over Gabon
Terwijl president Ali Bongo in Marokko herstelt van een beroerte, probeerden militairen de macht te grijpen in het straatarme land in West-Afrika. Dat mislukte. De Bongo’s, die zich gruwelijk hebben verrijkt, kunnen hun heerschappij voortzetten.
Appartementen aan de chique Avenue Foch in Parijs, villa’s aan de Côte d’Azur, auto’s van Mercedes en Ferrari, bankrekeningen in Zwitserland en Luxemburg: dat zijn wat details over de levensstijl van de Bongo-dynastie uit Gabon die anti-corruptieorganisaties in de loop der jaren hebben verzameld. Vader Omar en zoon Ali Bongo bestieren bij elkaar opgeteld al meer dan 51 jaar de Afrikaanse oliestaat.
Als de regeringsberichten kloppen dan is maandag een coup tegen president Ali Bongo verijdeld en duurt de familieheerschappij voort, in het verder arme West-Afrikaanse land. Het was een actie uit het oude leerboek over staatsgrepen in Afrika: een groepje militairen nam maandagochtend de staatstelevisie over en verklaarde dat hun ‘Operatie Waardigheid’ bedoeld was om ‘de democratie’ te verdedigen.
De 59-jarige Ali Bongo zou volgens hen fysiek en mentaal niet meer in staat zijn Gabon te besturen. Bongo verblijft in Marokko voor een herstelbehandeling na een beroerte in oktober. In zijn via de televisie uitgezonden nieuwjaarstoespraak zei hij vorige week met slissende stem en zonder zijn rechterarm te bewegen dat het een stuk beter met hem gaat. In de loop van maandagmiddag hadden zijn getrouwen naar eigen zeggen de coupplegers uitgeschakeld.
Zonnekoning
L’État, c’est moi, zei Lodewijk de Veertiende ooit en dat gold zeker ook voor de francofiele vader Omar Bongo. Hij regeerde 42 jaar als een Zonnekoning met de zegen van Frankrijk, de voormalige kolonisator. Na Gabons onafhankelijkheid in 1960 kneep Parijs een oogje dicht bij de groteske zelfverrijking en het autoritaire bestuur in ruil voor toegang tot Gabons olie en samenwerking op diplomatiek en militair vlak.
Na de dood van ‘Afrika’s kleine Grote Man’ – de niet erg lange Omar Bongo regeerde vanaf plateauzolen – nam zijn zoon Ali in 2009 het roer over. De oliedollars laten het corrupte systeem nog steeds draaien, maar veranderende mondiale machtsverhoudingen en toenemende aandacht in het Westen voor financiële geldstromen dwingen Ali Bongo er ook toe om bijvoorbeeld bij China steun te zoeken. Politiek overleven betekent voor de Bongo’s al een halve eeuw meebewegen met de wind ‘die de kokosnootbomen doet schudden’, zoals Bongo senior opmerkte na de Koude Oorlog, toen geostrategische veranderingen ook Afrika gingen beïnvloeden.
Tekst gaat verder onder de afbeelding.
Omar Bongo werd in 1935 geboren in een dorp dat hij later liet omdopen tot Bongoville. Hij ging naar school in Brazzaville, de hoofdstad van Frans Equatoriaal Afrika, een federatie, waarna hij dienst nam in het Franse leger. Als politicus na Gabons onafhankelijkheid werd hij de rechterhand van president Léon M’ba. Frankrijk zag Bongo als een bruikbare figuur. Na de dood van M’ba in 1967 werd Bongo zelf de baas en deed hij wat Afrikaanse leiders deden in die tijd: in naam van de eenheid en stabiliteit vestigde hij een eenpartijstaat. In zijn ondemocratische land noemde hij zijn eigen partij de Parti Démocratique Gabonais.
Schimmig netwerk
De innige banden met Frankrijk behelsden onder meer gunstige voorwaarden voor het Franse oliebedrijf Elf Aquitaine, waar Bongo zelf ook goed aan verdiende. Gabon speelde een prominente rol in het schimmige netwerk van Parijs met Franse ex-koloniën dat de naam Françafrique kreeg. Omar Bongo zou eens hebben gezegd, doelend op de rol van grondstoffen in de relatie: ‘Afrika zonder Frankrijk is als een auto zonder chauffeur, maar Frankrijk zonder Afrika is als een auto zonder benzine.’
Na de ineenstorting van het Oostblok ging het Westen meer eisen stellen aan Afrikaanse leiders voor wat betreft democratisering. Gabon kreeg weer meerpartijenpolitiek, maar Omar Bongo verzekerde zich van zijn machtspositie door een mix van coöptatie, grip op de media en inzet van het veiligheidsapparaat – zoals meer Afrikaanse leiders deden. De limiet op presidentiële ambtstermijnen werd geschrapt.
In 2004 kwam Omar Bongo nog in het nieuws door de bewering van een 22-jarige Miss Peru, dat zij naar Gabon was gelokt en in de presidentiële slaapkamer van Bongo was beland, die met een druk op een knop een bed tevoorschijn had getoverd vanachter een bewegende muur. Na Bongo’s overlijden prees president Nicolas Sarkozy hem als ‘een grote en trouwe vriend van Frankrijk’. Bongo werd begraven in de Gabonse plaats Franceville.
Dubieuze bestedingen
Zo vader zo zoon? De nu 59-jarige Ali Bongo studeerde rechten aan de Sorbonne-universiteit. Zijn eerste vrouw Sylvia was geboren in Frankrijk. Hij diende als minister van Defensie onder zijn vader. Maar rond Ali’s aantreden in 2009 begon Frankrijk ook een onderzoek naar het plaatselijke miljoenenbezit van de Bongo’s. Dat onderzoek werd in 2017 gestaakt, omdat er te weinig bewijs zou zijn. Het laat wel zien dat er aandacht is gekomen voor dubieuze bestedingen van vermogende leiders.
Frankrijk blijft intussen wel een partner waar het bestuur op rust: Franse militairen hebben bij de Gabonse hoofdstad Libreville een basis, camp De Gaulle. De grondwet is een andere partner van Bongo. In november wijzigde Gabons hoogste rechtbank de constitutie, zodat president Bongo tijdens zijn medische behandeling kan worden vervangen. Activisten noemen deze actie illegaal: Gabons grondwet voorziet in het geval van het wegvallen van de president in nieuwe verkiezingen.
