Direct naar artikelinhoud
InterviewIk heb het niet gedaan

Hoe ‘de Nederlandse versie van Making a Murderer’ een onverwachte wending kreeg

Romano van der Dussen (links) en Elena Lindemans.Beeld Reza Harek

Spoiler alert! Met de documentaire Ik heb het niet gedaan wilde Elena Lindemans de zaak reconstrueren rond Romano van der Dussen, die twaalf jaar onterecht vastzat voor verkrachting. Halverwege neemt de film een wending die we in onderstaand interview uitvoerig met Lindemans en Van der Dussen bespreken. Dat betekent wel dat er in dit artikel veel wordt prijsgegeven uit de film. Wees gewaarschuwd of kijk maandagavond eerst naar de documentaire. 

‘Ik werd op een bepaald moment bang voor Romano’, zegt documentairemaker Elena Lindemans (44) over de hoofdpersoon van haar documentaire Ik heb het niet gedaan. ‘Ik dacht: weet hij eigenlijk waar mijn kinderen op school zitten?’

Romano van der Dussen (45), naast haar, tegen het eind van het interview dat ze samen geven: ‘Dat wist ik helemaal niet, dat je daaraan hebt gedacht. Joh, zo ben ik helemaal niet.’ Slok water: ‘Maar ik begrijp het ergens wel. Ik ben niet makkelijk geweest.’

Ik heb het niet gedaan is een documentaire over Romano van der Dussen, die, heeft hij altijd gezegd, twaalf jaar onschuldig heeft vastgezeten in een Spaanse gevangenis, voor drie zedendelicten. Lindemans volgde hem de twee jaar na zijn vrijlating in 2016.

Ik heb het niet gedaan is óók een documentaire over het maken van een documentaire met een hoofdpersoon die misschien toch niet zo onschuldig is als het leek. Gaandeweg het maakproces kwam Lindemans achter zaken – geweld tegen vrouwen, uitbarstingen van agressie – die Van der Dussen zorgvuldig voor haar had proberen te verzwijgen. Zoals hij ook had gedaan voor journalist Edwin Winkels, met wie hij samen het boek Twaalf jaar onschuldig in de cel. Mijn Spaanse nachtmerrie schreef.

Verspreking

Lindemans had wel begrepen dat Van der Dussen ‘geen lieverdje was’ voor ze aan haar film begon. Vernieling, gedoe met wiet, ze wist dat Van der Dussen eens was opgepakt toen hij zijn vriendin met een bierflesje op haar hoofd had geslagen. Maar wat ze niet wist, komt – onder meer - aan het licht in de vijftigste minuut van de documentaire. Samen met Van der Dussen bezoekt ze een van zijn vroegere advocaten. Die verspreekt zich, onbewust. Hij verwijst naar een eerdere zaak waarbij hij Romano had bijgestaan – ‘We kenden elkaar al, weet je dat niet meer?’ Romano weet het niet meer. Hij wil het niet weten. Hij onderbreekt de filmopnamen en zegt dit ‘niet relevant’ te vinden. Buiten op straat beent hij woedend heen en weer als Lindemans toch verder filmt en hem vraagt: ‘Wat hou je achter, waar kent die advocaat jou van?’ Van der Dussen: ‘Dat maakt niet uit, dat is niet de boodschap die ik wil overbrengen! Waarom maken we die film? Hè? Waarom maken we die film? Als ik mijn hele verleden op tafel ga leggen, zeggen de mensen: ja, het is normaal dat die jongen in de gevangenis is beland.’

‘We maken de film niet om jouw straatje schoon te vegen’, antwoordt Lindemans – in een volgende scène heeft ze uitgevonden dat Van der Dussen eerder verdacht werd van het verkrachten van een prostituee.

Elena Lindemans

Elena Lindemans maakte eerder de documentaire Moeders springen niet van flats, over haar moeder die psychiatrisch patiënt was, euthanasie wilde en een eind aan haar leven maakte toen ze daarbij niet werd geholpen. Ook maakte ze onder meer de documentaire Vrouw slaat man, over mishandelde mannen, en was ze medepresentator van het tv-programma Groen licht, over duurzaamheid. 

De film pakte anders uit dan je van tevoren gedacht had, Elena. Waarom begon je aan dit project?

‘Romano kwam in 2016 uit de gevangenis in Spanje, in die tijd was Making a murderer een hit, de Netflix-documentaireserie over een geruchtmakende Amerikaanse moordzaak. En ik dacht: dit is bijna de Nederlandse versie, het is in deze zaak bewezen dat er een andere verkrachter was. Wat is er dan in godsnaam gebeurd dat je twaalf jaar onschuldig in een Europese gevangenis belandt? Ik wilde een reconstructie van de zaak maken. En ik wilde Romano volgen om te zien hoe je je leven oppakt na zo’n periode. Gaandeweg is er nog een verhaallijn bijgekomen, toen bleek dat Romano niet eerlijk was geweest over zijn verleden.’

Romano: ‘Ja, toen ontstond die wrijving.’

Elena: ‘Daardoor ben ik me ook in zijn jeugd gaan verdiepen. Romano heeft in internaten gezeten en in een jeugdgevangenis. En door zijn begripvolle opmerkingen over verkrachter Mark Dixie - ‘Er moet vroeger iets met hem gebeurd zijn’ - vroeg ik me af: waarom denkt Romano zo?’

Van der Dussen zat vast voor een verkrachting en twee aanrandingen, die allemaal in dezelfde nacht plaatsvonden in de Zuid-Spaanse badplaats Fuengirola. Al in 2004 bleek dat het dna op het lichaam van de verkrachte vrouw afkomstig was van de Engelse serieverkrachter en moordenaar Mark Dixie, die de misdaad later ook bekende. Het duurde tot 2015 voor Van der Dussens zaak werd heropend en hij alsnog werd vrijgesproken van de verkrachting. Maar niet van de twee aanrandingen; die zaken werden niet opnieuw onderzocht. In de documentaire is te zien hoe Van der Dussen een brief schrijft aan Mark Dixie om hem te vragen, smeken bijna, ook die twee aanrandingen te bekennen. Een scène later zegt hij over Dixie: ‘Niemand wordt als monster geboren. Een monster wordt gemaakt. Waarschijnlijk is die jongen seksueel misbruikt toen hij klein was en is hij daardoor op het slechte pad geraakt.’

Elena, dacht jij toen: hij heeft het misschien ook over zichzelf?

Elena: ‘Nee, op dat moment nog niet. Pas veel later, tegen het einde van de draaiperiode van twee jaar, vertelde Romano het. Het was ook pas laat dat ik ontdekte dat zijn moeder alcoholist was, dat ze hem opsloot in zijn kamer. Net zoals Romano’s vader in de film zoekt naar puzzelstukjes, vielen er voor mij ook allemaal puzzelstukjes in elkaar.’

Romano, er komt van alles in de film over jou aan het licht wat jij er in eerste instantie niet in wilde.

‘Mijn hele verleden, ja, allemaal antecedenten. En dat was dus niet mijn drijfveer om mee te doen.’

Wat was wel je drijfveer?

‘Ik wilde mijn naam zuiveren. Ik wilde aan de hele wereld laten zien dat je in Spanje voor janlul kan worden vastgezet, terwijl die gasten wisten dat ik onschuldig was. Dus ik dacht: ik moet dat land zo zwart mogelijk afschilderen, als een bananenrepubliek waar ze je rechten verneuken en je behandelen als een hond. Toen zei Elena: ‘Je moet eerlijk zijn.’ En ik dacht: nee, dat kan niet, want dan geef ik meer gewicht aan Spanje, dan zeggen ze daar: het is toch logisch dat we die meneer hebben gearresteerd? Ik werd daar dus heel boos om.’

Elena: ‘Dat was de periode dat ik bang werd voor Romano. Hij werd steeds agressiever en bedreigde me zelfs indirect. Een keer zei hij iets in de trant van: ‘Mensen die mij kwaad doen, weet ik altijd te vinden.’ We hebben toen een paar maanden geen contact gehad. Alleen onze researcher, Jerney Zwart, is al die tijd met Romano blijven praten. En ik ben ondertussen naar BNNVara gegaan, waar ik in dienst ben, en heb gezegd: ‘Wat als ik wil stoppen?’ Er zat al veel tijd en geld in de film, maar ik kon niet een film maken over iemand die dingen achterhoudt. Zijn halfzus was het product van een verkrachting. Romano heeft thuis, bij zijn moeder en zijn halfzus, gezien hoeveel verdriet dat geeft. Hij had ook tegen mij gezegd: ‘Verkrachting is het laagste, het is een groot onrecht dat uitgerekend ík daarvoor vastzat.’ Juist daarom wilde ik de film graag maken. En nu kregen we dit.’

Lindemans mocht stoppen, maar het was niet nodig: in de tweede helft van de film gaat Van der Dussen met de billen bloot. Opgefokt en vol slecht ingehouden woede praat hij over zijn tijd als runner voor hoerenclubs, ‘want anders heb je niks te vreten, of je moet je kont verkopen, maar daar voel ik dus niks voor’. Hij geeft toe dat hij jarenlang duizend gulden per dag kon uitgeven doordat hij met creditcards fraudeerde, dat hij aan de coke was en dat ‘er een paar keer problemen zijn geweest’ met vrouwen. De verkrachting van de prostituee ontkent hij, die zaak is geseponeerd. Maar ja, het klopt dat hij een vriendin aftuigde met een stofzuigerstang: ‘Ik ben toen helemaal uit mijn dak gegaan.’

Romano nu: ‘Dat stukje in de film haat ik. Of haat ik – dat moet je niet zo opschrijven. Ik voelde me voor het blok gezet, dat stukje doet me pijn. Ik dronk toen ook nog. Ik ben nu gestopt, maar ik had misschien wel twaalf bier op toen ik dat vertelde.’

Elena: ‘Nou, twaalf is wel heel veel, maar je dronk behoorlijk.’

Romano: ‘Ik drink halve liters, dan is het al snel veel.’

Direct na je bekentenis in de documentaire zeg je dat je in de gevangenis gedacht hebt: voor al die keren dat ik hier had moeten zitten omdat ik mensen pijn gedaan heb, zit ik nu.

Romano: ‘Ja, ik heb vaak nagedacht: hoe ben ik hier beland? En dan word je met jezelf geconfronteerd. Mijn hele leven was een zootje, ik heb het slecht gedaan. Kijk, waarvoor ik vastzat, dat klopt niet, dat heb ik niet gedaan – in 2004 was al bekend dat het dna niet van mij was, ik heb twaalf jaar brieven geschreven naar de corrupte honden uit de politiek, er was geen enkel bewijs tegen mij, maar Nederland bleef maar wegkijken. Maar ik ben ook heel vaak tussen de mazen van het net door gekropen. Ik heb jarenlang in hotels geleefd, als God in Frankrijk. Ik heb veel mensen pijn gedaan en daar niks om gegeven. Misschien bestaat het, karma, en betaalde ik nu voor alles wat ik had gedaan. Daarbij, ik had altijd geroepen: iedereen kan hier in Spanje zomaar worden opgepakt, kijk naar mij, ik ben onschuldig. Maar jou of je buurvrouw hadden ze niet opgepakt, natuurlijk. Ik had die antecedenten.’

Vanaf dat moment gaat de kijker jou beter begrijpen.

Romano: ‘Ik voelde me opgelucht, dat is het woord. Je moet eerlijk zijn, naar jezelf en naar het publiek, anders kun je zo’n film niet maken. Dat heeft Elena me duidelijk gemaakt. Uiteindelijk ben ik haar ook dankbaar. Ik ben hulp gaan zoeken bij een organisatie waarheen ik zonder de documentaire nooit was gegaan.’

Elena, verduidelijkend: ‘Een organisatie voor misbruikte kinderen.’

Romano: ‘Mijn psycholoog zegt dat ik in mijn tienerjaren in de problemen ben geraakt door wat er met mij is gebeurd in mijn jeugd. Maar ik had het altijd weggestopt.’

Heel kort praat Romano in de documentaire over het misbruik, als hij wordt gefilmd in de gang van het internaat waar het is gebeurd. Over ‘grote jongens die seksuele behoeften hebben die kleine jongetjes niet hebben’ en over de schaamte, al is het niet je schuld.

Elena: ‘Ik heb er met bonkend hart naar staan vragen, ik kwam zo dichtbij. Ik heb toen ook gezegd: ‘Als je dit te privé vindt voor de film, dan kunnen we het daarover hebben.’ Ik heb niet gezegd: ‘Dan komt het er niet in’, want ik snapte dat het cruciaal was. Ik vind het moedig dat hij erover wilde praten. Hij had het alleen ooit aan zijn moeder verteld, en die is dood, verder aan niemand.’

Romano: ‘Ik was ook helemaal niet van plan om het te vertellen. Maar op een avond, tijdens een etentje waarbij de geluidsman en de cameraman aanwezig waren, dacht ik: weet je wat, ik deel het met hen. We hadden al zo veel samen meegemaakt. Wat dat betreft is de documentaire voor mij, net als voor Elena, anders uitgepakt dan ik had verwacht.’

Je begon aan de documentaire omdat je je naam wilde zuiveren. Uiteindelijk blijkt uit de film dat je nogal wat op je kerfstok hebt, en nog steeds is niet bewezen dat je de twee aanrandingen niet hebt gepleegd. Wat ben je ermee opgeschoten?

Romano: ‘Niks.’

Elena: ‘Nou, het ligt niet aan de documentaire dat zijn naam niet is gezuiverd. Het is aan alle kanten duidelijk dat die twee aanrandingen ook door Dixie moeten zijn gepleegd. Er zijn zo veel fouten gemaakt in het proces. Maar het is waar: ik had van tevoren het idee dat ik de zaak wel even zou oplossen, en dat is niet gelukt.’

Romano: ‘Er zijn geen bewijzen dat ik onschuldig ben aan de aanrandingen. Ook niet dat ik schuldig ben, maar mijn naam is niet gezuiverd. De documentaire heeft me wel op een andere manier geholpen. Hij heeft me aan het denken gezet over mezelf, hij heeft me dingen laten inzien die ik niet wilde inzien. En hij heeft me dichter bij mijn vader gebracht. Die heeft nu gezegd dat hij trots op me is, terwijl hij dat vroeger nooit heeft gezegd. Hij zei altijd: ‘Jij eindigt in de drugs.’

Elena: ‘Daar kreeg hij ook wel een beetje gelijk in.’

Romano kijkt opzij: ‘Ik heb sorry gezegd tegen Elena toen ik zo agressief was. Nu vind ik haar lief.’

Ik heb het niet gedaan, 28/1, 20.25 uur, NPO 2.