Droge zomer leidt tot verzakkende huizen: Nederlandse bodem zakt veel meer dan gedacht

Vooral sinds afgelopen zomer verzakken ook huizen die eerder geen risico liepen. Muren scheuren, tegelvloeren breken en houten vloeren en dakspanten kieren door de droogte en de historisch lage grondwaterstand.

‘Deze daling in de bovenste meters van de bodem is op verschillende plaatsen groter dan in het aardgasgebied in Groningen’, zegt professor Ramon Hanssen, een van de samenstellers van de kaart. In Groningen gaat het om 5 tot 8 millimeter per jaar. ‘Er zitten elders uitschieters bij tot wel 7 centimeter in een warme zomer zoals die van dit jaar’, aldus Hanssen. ‘Het is een groter gebied en het gaat sneller dan we dachten.’ Het gaat niet alleen om Groningen en het Groene Hart, maar nu ook om het gebied tussen Rijn en Waal.

Aardgaswinning, zoutwinning en de landbouw zijn mede de oorzaken van de daling. Opmerkelijk is dat ook infrastructuur als tunnelbouw eraan bijdraagt. Op de nieuwe kaart lijkt het tracé van de Betuweroute parallel te lopen met de bodemdaling. ‘Het klopt dat nieuwe infrastructuur zakt. Dat zie je ook op de Maasvlakte’, zegt Hanssen, namens TU Delft en het Nederlands Centrum voor Geodesie en Geo-informatica (NCG). ‘Het talud van de Betuweroute zakt en de palen voor de stroomvoorziening zijn onderheid waardoor de hoogspanningslijnen niet omlaag gaan, dus daar gaan problemen optreden.’

Verzakkende huizen

De samenstellers gebruikten gegevens van radarsatellieten, de veranderingen in het netwerk van de 250 gps-stations op gebouwen en zwaartekrachtmetingen. De satellietdata maken dat de kaart voortdurend kan worden ververst. ‘We kunnen volgen of de bodemdaling in Groningen afneemt bij de verminderde gaswinning die de regering heeft aangekondigd’, aldus Hanssen. De nieuwe kaart toont voor het eerst door bodemdaling verzakkende huizen, óók op plaatsen die tot nog toe als weinig ‘zettingsgevoelig’ bekendstonden.

Een al langer bekend probleem is het wegpompen van water uit veenweidegebieden, zoals in het Groene Hart. Het grondwaterpeil wordt daar verlaagd om de polders toegankelijk te houden voor tractoren en koeien. Het leidt ertoe dat het veen uitdroogt, waardoor snellere bodemdaling optreedt. Dat oxiderend veen leidt ook nog eens tot meer CO₂-emissies naar de atmosfeer. Ook ontstaat droogteschade in natuurgebieden doordat water wegzijgt naar de lager gelegen landbouwgebieden.

22 miljard euro schade

Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) berekende twee jaar geleden dat de schade door bodemdaling ongeveer € 22 miljard kost in 2050. Herstel van funderingen van gebouwen in steden en landelijk gebied beslaan de bulk van de kosten. Is de bodemdaling te stoppen? Belangrijk is dat de bodem ‘s zomers niet te veel verdroogt, want vernatting remt de oxidatie van veen. 

‘Dat kan door de aanleg van drainagebuizen waardoor het water uit sloten het hele perceel bereikt. De bodemdaling halveert dan’, schat Gert Jan van den Born van het Planbureau voor de Leefomgeving. ‘Ook kun je met peilbeheer gericht grondwater in de veenpolders verhogen.’ Ga je gebieden nog meer vernatten, dan dalen de opbrengsten uit de landbouw. ‘Dan moet je nadenken over andere vormen van landgebruik, zoals natuur en recreatie’, zegt Van den Born. Ook nieuwe vormen van ‘natte landbouw’, zoals de teelt van lisdodde, riet en gewassen die energie opleveren, komen dan in beeld.

Kantelpunt

Volgens Hanssen zijn we op een kantelpunt aanbeland. ‘Als de bodemdaling in het huidige tempo doorzet, kunnen we doorgaan met grondwater verlagen en zo misschien het karakteristieke Nederlandse landschap met weides, koeien en molens in stand houden. Maar dat steeds diepere grondwater betekent dan een enorme schade aan gebouwen in historische steden, want de grondwaterstand zakt daarmee en dat leidt tot palenrot’, zegt Hanssen. ‘Deze funderingsschade verminderen kan alleen door het grondwaterpeil te verhogen, en dat leidt tot een moerasachtig landschap.’