Creatief, innovatief, uitnodigend: de Binckhorst, het nieuwe hart van Den Haag

Onuitroeibaar zijn ze, de kippen en hanen op de Binckhorst, een honderd jaar oud bedrijfs- en industrieterrein aan de rand van Den Haag. De gemeente heeft er al eens een groot aantal laten vangen en naar Drenthe gebracht, maar ze scharrelen er nog steeds. Zo groeide de 'Binckse Haan' uit tot symbool van het rauwe, ongepolijste gebied. En van verzet tegen vertrutting.

Nu nog is de Binckhorst een allegaartje van economische en andere activiteit: van huisdierencrematorium tot katholieke begraafplaats, van scheepswerf tot beton- en asfaltcentrale, van ambachtelijke papierwarenfabriek tot hippe bierbrouwer, van banketbakker tot verffabriek. Er ligt zelfs een 17de-eeuws kasteeltje verscholen op de 130 hectare grote rafelrand tussen A12, spoorlijn en de gemeentegrens met Voorburg en Rijswijk.

Het gebied aan de Trekvliet is lang aan zijn lot overgelaten, maar dat gaat veranderen. 'Over een jaar of tien ligt de Binckhorst niet meer verstopt aan de rand van Den Haag, maar in het hart van de stad en van de Hagenaars', voorspelt Boudewijn Revis, wethouder stadsontwikkeling. 'Nu kom je er alleen als je auto naar de apk moet. Over tien jaar is dit een bruisende combinatie van werken en wonen. Creatief, innovatief, uitnodigend.'

De Binckhorst moet een verstedelijkt gebied worden. 'We gaan de lucht in.' In 2040 telt Den Haag volgens bevolkingsprognoses 625 duizend inwoners, honderdduizend meer dan nu. De Binckhorst is een van de weinige resterende locaties die de stad nog heeft voor grootschalige uitbreiding. Daarom moeten hier zeker vijfduizend woningen komen - als het er geen tienduizend worden. Met straatnamen vernoemd naar de typetjes van het Haagse duo Koot en Bie, wat de wethouder betreft.

Daarnaast moet er volop ruimte komen voor start-ups en andere bedrijven, aldus Revis. 'Hier komt dus veel activiteit op een kleine oppervlakte, maar we hebben ook veel groen nodig. Buiten in de lunchpauze worden immers de nieuwe ideeën geboren. Er moet dag en nacht leven zijn.'

Victory Boogie Woogietunnel

Eerst wordt de infrastructuur aangepakt. Vandaag begint het boren van de 1.860 meter lange Victory Boogie Woogietunnel onder Voorburg en de Binckhorst. De tunnel maakt deel uit van de Rotterdamsebaan, die vanaf 2020 de zuidkant van Den Haag beter moet ontsluiten. 'De komst van de Rotterdamsebaan is de game changer voor de Binckhorst', aldus Revis.

De grootste metamorfose is zich intussen bovengronds aan het voltrekken. Over de uitkomst daarvan is niet iedereen gerust. 'Het gaat te snel', zegt ondernemer Ben Spoelstra. 'We gaan op vakantie naar Frankrijk, Spanje en Italië om al die oude klerezooi te zien en zeggen dan: hoe leuk is dat? Maar vlakbij gaan we industriële pareltjes slopen. Ik snap het niet.' In maart 2017 verkocht Spoelstra het autoschadebedrijf dat hij vijftig jaar uitbaatte en dat tachtig jaar geleden werd opgericht door zijn vader.

'De Binckhorst is als een oude volkswijk waar iedereen elkaar kent en helpt', zegt Spoelstra. 'Maar nu hebben de projectontwikkelaars de Binckhorst opeens ontdekt. Wij noemen die yuppies de hoogopgeleide criminelen, pardon dat ik het zeg. Er waren hier altijd veel leuke ambachtelijke bedrijven. Hoe kunnen die zich meten aan de grote jongens met veel geld?'

De uittocht is al lang begonnen. In de hoogtijdagen rekende Spoelstra alle autodealers aan de Binckhorstlaan tot zijn klantenbestand. 'Importeurs als Louwman en Auto-Palace zaten hier met hun blinkende showrooms. Peugeot, Opel, Toyota, iedereen was hier gevestigd. Twintig jaar geleden draaide de Binckhorst als een tierelier. Tot de gemeente zei: jongens, die autobedrijven moeten hier weg. Den Haag wilde hier een telecom- en computerpark maken. Daar is nooit wat van gekomen. De verpaupering is toen eigenlijk al ingezet.'

In 2006 kwam er een masterplan voor de Binckhorst van OMA, het architectenbureau van Rem Koolhaas. Het gebied moest plat voor een futuristisch stadsdeel. Door de economische crisis en andere praktische bezwaren ging in 2011 echter een streep door die radicale ideeën. 'Rem Koolhaas wilde alles slopen en er een soort Metropolis van maken', zegt wethouder Revis, verwijzend naar de sciencefictionfilm uit 1927 van Fritz Lang. 'Nu pakken we de veranderingen organischer aan.'

Truttige vinex

Die omslag in het denken zag Sabrina Lindemann als een uitnodiging. De Berlijnse woont sinds 1991 in Den Haag en volgt de stadsontwikkeling op de voet. Als zelfbenoemd 'urban curator' is ze in wijken en gebieden actief die een transitie doormaken. Haar vrees is dat het robuuste, industriële karakter van de Binckhorst verdwijnt en dat er een truttige, aangeharkte vinexwijk voor terug komt.

'De gemeente Den Haag heeft de neiging om alles strak te trekken', zegt Lindemann, oprichter en samen met Bram Heijkers trekker van I'M BINCK - het platform van de Binckhorst, een bonte coalitie van oude ambachtelijke bedrijven, jonge creatieve ondernemers, ontwikkelaars en bewoners. 'De Binckhorst is authentiek en ambachtelijk, een rauwe, spannende rafelrand van de stad. Ik ben zeker niet tegen vernieuwing, maar die kernkwaliteiten van dit gebied moet je behouden.' Haar schrikbeeld is het aangrenzende Laakkwartier. 'Daar zijn amper nog sporen van het verleden te vinden. Ik vind dat geen geslaagde transformatie, het is een zielloos gebied geworden.'

Het gevolg van al te grote vernieuwingsdrift is volgens Lindemann dat sociaal-culturele netwerken verdwijnen. En als je ook nog beeldbepalende gebouwen sloopt, plekken met betekenis, sla je een gat in het weefsel van de stad. 'Het kost veel tijd om dat weer aan elkaar te laten groeien. Investeringen in een gebied zijn groter dan alleen de getallen die in een spreadsheet passen.'

Hoe de Binckhorst er in 2030 precies uitziet, moet nog blijken. Het Rijk heeft het uitgeroepen tot experimenteergebied voor de Omgevingswet. Deze wet, die eigenlijk pas in 2021 van kracht wordt, bundelt tientallen wetten en honderden regels rond infrastructuur, gebouwen, cultureel erfgoed, water, lucht, bodem en natuur. 'De Omgevingswet biedt ons kansen', zegt wethouder Revis. 'Als gemeente moet je een duidelijke visie op het gebied hebben, zónder voor elk kaveltje al een bestemming te weten. Vroeger zat alles in beton gegoten in traditionele bestemmingsplannen.'

De eerste stappen worden al gezet. Op de kades van de Binckhorsthaven zijn bomen geplant, de Fokkerhaven wordt ingericht voor evenementen en recreatie. Een lelijk kantoor dat het zicht ontneemt op het oude kasteel De Binckhorst, zal tegen de vlakte gaan. Treurde het stadsbestuur in 2016 nog om het vertrek van het immense KPN-hoofdkantoor aan het Maanplein, nu wordt het complex omgeturnd tot honderden woningen en huisvesting voor start-ups.

Terwijl de projectontwikkelaars nog moeten beginnen met de bouw van torenflats en ander vastgoed, hebben pioniers het gebied al volop ontdekt. Tientallen creatieve bedrijven, innovatieve start-ups en kunstenaars strijken op de Binckhorst neer, gelokt door de industriële locaties en de relatief lage huren. In de voormalige Caballero Fabriek, 'CabFab' voor ingewijden, zitten ondernemingen met namen als Kroodle, Zoostation, DutchGiraffe - en met bijpassende hippe kantoorinrichting.

Ook de horeca pioniert - met succes. Restaurant Mama Kelly zit in het oude ketelhuis van de Caballerofabriek; restaurant en koffiebranderij Capriole in een oude lakfabriek aan de Fokkerhaven. Brouwerij/bar Kompaan aan de Binckhorsthaven verbouwde in een pand waar vroeger koel- en vriescellen stonden, met uitzicht op de betoncentrale. In de voormalige brandweerkazerne zit PIP Den Haag, een nachtclub en podium voor underground muziek, kunst en cultuur.

Nieuwe pareltjes

'De Binckhorst is een raar afgesloten gebied, als je er niets te zoeken hebt. Maar achter veel deuren zitten toffe bedrijven en initiatieven. Het is een rommelmarkt waar je pareltjes kunt vinden', zegt Stein Damen. Hij werkt in de Caballero Fabriek bij Paladin Studio's, waar tussen varens en palmen een stuk of veertig twintigers en dertigers werken aan mobiele spelletjes, waaronder een dit jaar te lanceren Tamagotchi-game.

Tijdens het I'M BINCK Festival afgelopen najaar nam Damen een kijkje bij oude en nieuwe ondernemers. 'Zo'n mix van oud en nieuw blijft lastig. Sommige oude bedrijven hebben het moeilijk, andere willen juist uitbreiden. Maar dat is juist het spannende hier.'

De Binckhorst zit midden in een transitiefase, de huidige identiteit gaat ingrijpend veranderen, zegt Sabrina Lindemann van I'M BINCK. Het is de vraag hoe de balans straks uitvalt. Haar platform lanceerde daarom in oktober een pleidooi om naast duizenden nieuwe woningen ook duizenden banen te behouden en ruimte voor dynamiek en spontane initiatieven. En om karakteristieke panden en plekken niet te slopen. 'Hier moet je geen brave rozenperkjes planten, maar productieplanten als vezelhennep of hop, voor het lokale bier de Binckse Belofte en onze bierbrouwer Kompaan. De beton- en asfaltcentrale in het hart van het gebied is lastig voor huizenbouw. Maar de loskade met binnenvaartschepen geeft het wel een uniek karakter.'

Voor het Kernwaarden-manifest van I'M BINCK is steun in de Haagse politiek. De gemeenteraad nam in november een motie van de Haagse Stadspartij aan om het als 'leidraad' te nemen voor verdere ontwikkeling. Vastgoedontwikkelaars deden een vergelijkbaar appèl met hun kwaliteitsagenda met de plat Haagse titel Hâh ut râh (hou het rauw).

'De Binckhorst moet zijn karakter behouden', beaamt wethouder Revis de bezorgdheid. Hij is in zijn nopjes met de hippe horeca en de creatieve industrie. 'Bedrijven als Repro van de Kamp en de beroemde taarten van Maison Kelder horen hier natuurlijk ook. Maar het Busmuseum en broedplaatsen voor kunstenaars zullen zo nu en dan moeten verhuizen. Het wordt hier een woon-werkgebied, géén open werkatelier.'

Zelf heeft Revis een andere zorg: de bereikbaarheid per openbaar vervoer. 'We hebben hoogwaardig ov nodig, geen bus die om het uur rijdt maar tram of metro met hoge frequentie en snelheid. Als we hier vijf- of misschien wel tienduizend woningen bouwen, wil ik niet dat er in 2028 een keer per uur een trammetje komt aanzetten.' Vooralsnog geeft het Rijk geen sjoege voor een 'metro aan zee' van Rotterdam via de Binckhorst naar Scheveningen.

De loslopende Binckse kippen en hanen die de Binckhorst nog steeds als domicilie hebben, mogen wat de wethouder betreft wel blijven. 'Ze zitten nu onder de irritatiegrens.'