Commissie: nieuw examendebacle niet uit te sluiten
Scholen hebben te weinig grip op de schoolexamens. Zo schiet de kennis van docenten en examensecretarissen over de examinering tekort. Als er fouten worden gemaakt, is de kans klein dat iemand ze opmerkt en tijdig corrigeert. Daardoor valt een nieuw examendebacle zoals bij VMBO Maastricht niet uit te sluiten.
Dit stelt een onafhankelijke commissie die in opdracht van de VO-raad (de belangenorganisatie van schoolbesturen en scholen in het voortgezet onderwijs) de schoolexamens onderzocht. Maandag verscheen het rapport.
De schoolexamens gaan volgens de commissie doorgaans goed. Maar als dat niet het geval is corrigeert ‘het huidige systeem onvoldoende’, zegt voorzitter Paul Rosenmöller van de VO-raad in een reactie. ‘Die kwetsbaarheden moeten we aanpakken.’
Aanleiding voor het onderzoek zijn de grote problemen rondom de examens op het VMBO Maastricht in juni dit jaar. Op die school bleken de schoolexamens, het deel van het eindexamen dat volledig onder de verantwoordelijkheid van de school wordt afgenomen, niet op orde. Eind juni kregen ruim 350 leerlingen van de school daardoor te horen dat ze geen diploma zouden krijgen omdat ze de schoolexamens niet volledig hadden afgerond. Ze hadden niet alle toetsen van het door de school vastgestelde programma van toetsing en afsluiting (pta) gemaakt.
Informele werkwijze
Problemen van een vergelijkbare omvang is de commissie tijdens het onderzoek niet tegengekomen. De commissie stelt in het rapport Een volwaardig schoolexamen geen signalen te hebben gekregen van grootschalige onregelmatigheden op de onderzochte scholen. Wel stelt de commissie dat als zulke onregelmatigheden er zouden zijn, ze waarschijnlijk niet tijdig zouden worden opgemerkt en gecorrigeerd.
Betekent het dat het opnieuw mis kan gaan met de schoolexamens? ‘Wij kunnen het niet uitsluiten’, zegt Geert ten Dam, voorzitter van de onderzoekscommissie en collegevoorzitter van de Universiteit van Amsterdam. ‘Van schoolleiding tot inspectie zijn er geen mechanismen om de kwaliteit te controleren. Dat is ons tegengevallen’, aldus Ten Dam. ‘Het systeem schiet tekort. Directeuren, leraren en de schoolinspectie controleren te weinig.’
Scholen houden er volgens het onderzoeksrapport een ‘informele werkwijze’ op na rondom de schoolexamens. De onderlinge taakverdeling is vaak niet helder. Docent en examensecretarissen hebben niet altijd genoeg verstand van zaken om schoolexamens te maken en te controleren.
Kaasschaafmethode
Voorzitter Noortje Schadenberg van het landelijk platform voor examensecretarissen Plexs herkent de conclusies van de commissie. Soms ontbreekt het examensecretarissen inderdaad aan kennis, zegt ze. Plexs heeft daarom enkele jaren geleden cursussen opgezet.
Tijd kan ook een probleem zijn. ‘Veel scholen hebben de laatste jaren de kaasschaafmethode gehanteerd’, zegt ze. ‘Dan moest een examensecretaris zijn werk in minder uren doen. Ook kwam er werk bij, met de invoering van de rekentoets en de komst van digitale examens.’ Ze juicht het daarom toe dat de commissie-Ten Dam aandacht vraagt voor de examens.
Het onderzoek van de commissie werd grotendeels uitgevoerd door onderzoeksbureau Oberon. Dat stuurde vragenlijsten naar directeuren, docenten en examensecretarissen van 302 middelbare scholen. Op ruim de helft van de scholen vulde minimaal één persoon de lijst in. Ook bezocht Oberon vijftien scholen om daar betrokkenen te interviewen.
Het onderzoeksbureau analyseerde bovendien de examenreglementen en de pta’s van 75 willekeurig gekozen scholen. Bij 53 scholen voldeed het pta aan alle wettelijke eisen.
Oplossingen op maat
Dat meer scholen worstelen met de schoolexamens, werd eerder deze maand al gesuggereerd door André Postema. De voormalig bestuursvoorzitter van Limburgs Voortgezet Onderwijs (LVO) stapte eind november op, toen bekend werd dat er kritische rapporten over zijn bestuur zouden verschijnen.
In een reactie op Facebook schreef Postema dat hij collega’s van andere schoolbesturen had opgeroepen zich bij hem te melden als zij zeker wisten dat hun schoolexamens volledig volgens de reglementen waren verlopen. Dat leidde volgens Postma tot veel reacties. ‘Geen enkele daarvan was bevestigend.’
Tegenover de Volkskrant zei ook economieleraar en columnist Ton van Haperen dat andere scholen soepel met het pta omgaan. ‘Dan is een leerling ziek geweest en denkt de leraar: ach, die kan het wel hebben’, zei hij. ‘Je maakt vaak oplossingen op maat. Formeel ben je dan in overtreding, maar dit gebeurt overal.’
Zeer zwak
Afgelopen vrijdag verscheen ook al een serie rapporten over de problemen bij VMBO Maastricht. Zo gaf de Onderwijsinspectie LVO, waar de school onder valt, een flinke tik op de vingers. Er was sprake van ‘ernstige nalatigheid’ van het bestuur en de raad van toezicht. Zeven afdelingen van LVO-scholen kregen het predicaat ‘zeer zwak’.
De Auditdienst Rijk (ADR), die de handelswijze van de inspectie onderzocht, concludeerde in een ander rapport dat veel onrust voorkomen had kunnen worden als de inspectie het examendebacle anders had aangepakt. Ook concludeert de ADR dat de inspectie meer aandacht moet besteden aan signalen van ouders en andere betrokkenen.
Woensdag debatteert de Tweede Kamer over het examendebacle bij VMBO Maastricht.
De 4 aanbevelingen van de commissie-Ten Dam
Welke aanbevelingen deed de commissie Ten Dam? En hoe denkt voorzitter Paul Rosenmöller van de VO-raad daarover, die opdracht gaf voor het onderzoek?
1. Stel een examencommissie verplicht
Net als in het mbo, het hbo en het wo moeten middelbare scholen een examencommissie krijgen. Functioneert die commissie niet, dan moet de examenlicentie van een school kunnen worden ingetrokken, stelt de commissie. Rosenmöller reageert nog terughoudend. ‘Ik ga dat bespreken met onze leden. Kan dit helpen om de kwetsbaarheden te verhelpen?’
2. Het schoolexamen moet geen verzameling tussentoetsen zijn
Een examenprogramma met veel kleine toetsen is complex en gevoelig voor fouten, aldus de commissie. Bovendien zouden toetsen niet bedoeld moeten zijn om leerlingen aan het werk te houden, zoals een deel van de scholen doet. Docenten moeten de stof niet in kleine brokken opdelen om daarmee de slaagkans te vergroten. Daar is Rosenmöller het mee eens. ‘Als je leerlingen alleen aan het werk krijgt voor een toets, over wie zegt dat dan iets? Leraren moeten leerlingen weten te boeien. Maar dat kan alleen als ze voldoende tijd krijgen om lessen voor te bereiden.’
3. Vergroot de kennis over toetsing op scholen
Elke vaksectie zou een examenexpert moeten hebben, stelt de commissie. Zonder voldoende kennis zou een sectie geen examens mogen afnemen. In krimpregio’s of bij kleine vakken zoals Chinees zouden vaksecties van verschillende scholen moeten samenwerken. Een waardevolle aanbeveling, zegt Rosenmöller, maar niet eenvoudig om in te voeren. ‘We moeten het bespreken. Want hoe krijgen we dit voor elkaar? De werkdruk is al hoog in het onderwijs.’
4. Het schoolexamen is geen oefening voor het centraal examen
Het schoolexamen moet de onderwijsvisie van de school meer reflecteren, stelt de commissie. Rosenmöller: ‘Scholen kunnen inderdaad meer ruimte nemen, maar de overheid is ook aan zet. Nu zijn de prikkels erop gericht maximaal te presteren op het centraal examen. Dat moet anders.’
Dit schreven we eerder over het examendebacle op het VMBO Maastricht
In juni kregen 354 eindexamenkandidaten van VMBO Maastricht te horen dat ze vanwege ‘grote onregelmatigheden’ geen diploma kregen. Een ontluisterend beeld hoe het zo ver heeft kunnen komen.
Eerst werden alle eindexamens ongeldig verklaard door de Onderwijsinspectie, binnen een week besloot minister Slob dat de cijfers toch konden blijven staan. Paniekvoetbal of kon het niet anders? Een reconstructie.
Met een verklaring vol kritiek op de Onderwijsinspectie stapt André Postema, de eindverantwoordelijke voor het examendebacle in Maastricht, alsnog op. Zijn vijf voornaamste grieven gewogen.
De reeks rapporten die vrijdag verscheen, toont aan dat het Limburgse onderwijs met veel meer problemen kampt. Ook de inspectie heeft steken laten vallen bij het examendebacle.