Herziening rechtsbijstand: ‘minder escalatie’ of ‘puur voor de poen?’
Minder juridische procedures, meer bemiddelingen of andere vormen van hulp om een conflict op te lossen: de plannen van minister Sander Dekker (VVD) roepen gemengde reacties op. Tegenstanders vrezen dat de armste mensen de toegang tot het recht verliezen, voorstanders hopen op vermindering van ‘onnodige’ zaken waarbij overheden zijn betrokken.
Minister Sander Dekker voor Rechtsbescherming presenteerde zijn plannen voor de gesubsidieerde rechtsbijstand afgelopen week. Doel: het aantal juridische procedures terugdringen. Conflicten moeten in een vroeg stadium worden opgelost via bemiddeling. Een onafhankelijke instantie bepaalt of een zaak naar de rechter kan.
Erik Thomas, strafrechtadvocaat. ‘De nieuwe plannen klinken allemaal heel sympathiek, maar Dekkers doelstelling is helemaal niet om de rechtsbijstand op een beter peil te krijgen. De commissie-Van der Meer, die zelf door de overheid is ingesteld, bepaalde vorig jaar dat er 125 miljoen extra nodig is voor de gesubsidieerde rechtsbijstand. Nu moeten we ineens in grote lijnen over een nieuw stelsel gaan denken. Het gaat puur om de poen en nergens anders om. Mijn privémening: alles wat Sander Dekker voorstelt, moet je drie keer tegen het licht houden om naar de kleine lettertjes te zoeken.’
CDA-Kamerlid Chris van Dam. ‘Het CDA is positief, hoewel het nog maar om voorstellen op hoofdlijnen gaat. We zijn blij dat het nieuwe stelsel meer ruimte gaat bieden aan andere oplossingen dan het uitvechten van een zaak voor de rechter. Zo komt er meer ruimte voor bemiddeling en wordt ingezet op het vroegtijdig oplossen van problemen, waardoor geschillen minder escaleren. Met de voorgestelde rechtshulppakketten faciliteert het nieuwe stelsel dat veel meer dan het oude.’
Markt
GroenLinks-Kamerlid Kathalijne Buitenweg. ‘Er gaat straks veel gevraagd worden van mensen die al in een stressvolle situatie zitten. Ze moeten via een soort rechtshulppakketten die via de markt worden aanbesteed erachter komen of ze in hun recht staan bij vaak heel complexe zaken. Ik ben daar bezorgd over. Voor heel veel mensen komt de rechtsbijstand in de gevarenzone.’
Sébas Diekstra, advocaat. ‘Ik kan me niet voorstellen dat er veel positieve reacties op deze plannen te vinden zijn. Dekker suggereert dat er onnodig veel wordt geprocedeerd, maar dat is totaal ongefundeerd. Onze gedragsregels schrijven juist voor dat we altijd voor de minnelijke schikking gaan. Wie creëert hier nou echt het probleem? Meer dan de helft van de procedures speelt tegen de overheid.’
Procederende overheden
Van Dam (CDA). ‘Veel rechtszaken ontstaan omdat mensen het oneens zijn met overheidsbeslissingen. Te makkelijk laten overheidsinstellingen een zaak escaleren. Een belangrijke doelstelling van het nieuwe stelsel is om dat een halt toe te roepen.’
Buitenweg: ‘Om iets positief te zeggen: het is goed dat Dekker de rol van de overheid erkent. Hij wil dat terugdringen door hogere procedurekosten op te leggen aan overheidsinstanties die rechtszaken verliezen. Prima. Laten we daar mee beginnen. Als het werkt, gaan de kosten vanzelf omlaag. Dan hoeven we niet een goed functionerend stelsel weg te gooien.’
Diekstra: ‘Die ambtenaren gaan daar echt niet wakker van liggen. Ze draaien zelf niet op voor de hogere proceskosten; het geld komt niet uit hun portemonnee. Dekker creëert met begrippen als triage en bemiddeling de illusie dat veel zaken in een vroegtijdig stadium met een soort poldermodel kunnen worden opgelost, maar zo werkt het niet. Voor een ambtenaar is iets onrechtmatig of iets is niet onrechtmatig. Een uitkering wordt ingetrokken of wordt niet ingetrokken. Als zo’n beslissing eenmaal is genomen, komen ze daar niet meer op terug. Daar heb je nu rechters voor, maar Dekker wil dat een private partij straks gaat bepalen of iemand mag procederen.’
Toegang ontzegd
‘Het nieuwe systeem gaat er via een omweg voor zorgen dat mensen aan de onderkant van de samenleving de toegang tot de rechter wordt ontzegd. Het stelsel wordt straks zo ingewikkeld gemaakt dat mensen op een gegeven moment zeggen: laat maar zitten’, aldus Diekstra.
D66-Kamerlid Maarten Groothuizen. ‘De vorige kabinetten is het niet gelukt het stelsel toekomstbestendig te maken. Dat er nu een plan is, is een eerste stap. Het belangrijkste voor D66 is dat ook mensen met een laag inkomen verzekerd zijn van rechtsbijstand, op álle rechtsgebieden. Dat staat erin en dat is voor ons een prioriteit. Veel andere zaken zijn nog onduidelijk. We zullen kritisch volgen hoe dit in de praktijk voor mensen uitpakt.’