Scholieren kijken door de ogen van André Kuipers om te ervaren hoe klein en kwetsbaar de aarde is

Kuipers onthulde woensdagmiddag op het Mediapark in Hilversum de eerste ‘SpaceBuzz’: een 15 meter lange nagebouwde raket op een trailer. Daarin: negen bewegende stoelen met daarbij virtual reality-headsets. Met zo’n bril op het hoofd gaan basisschoolleerlingen uit groep 7 vanaf volgend jaar virtuele ruimtereizen maken. De raket-op-wielen (een initiatief van de Overview Effect Foundation) zal dan een tour langs scholen in Nederland maken. Via een educatief programma moeten de scholieren op een speelse manier kennismaken met wetenschap en zich bewust worden van de kwetsbaarheid van de aarde.

Het staat bekend als het overview-effect: de bewustzijnsveranderende ervaring als het moederschip aarde van grote afstand wordt waargenomen. ‘Als je gelovig bent, zou je het een religieuze gewaarwording noemen. Ik noem het een kosmische ervaring’, zegt André Kuipers na afloop van de onthulling van de educatieve raket. ‘Je voelt dat je onderdeel bent van iets veel groters.’ Kuipers ging zelf twee keer écht de ruimte in – in 2004 en, langer, in 2011. 

Hij ziet de aarde dan als een prachtige, majestueuze oase. ‘Maar kijk je verder, dan voelt het alsof hij in elkaar schrompelt. Zo kwetsbaar en klein te midden van zoveel dreiging. We zijn opgesloten in een zwart, duister en koud vijandig heelal.’ Onze planeet is een baby voor wie goed gezorgd moet worden, zo voelt Kuipers het. ‘De aarde is een ruimteschip dat met hoge snelheid door het heelal vliegt. We zijn allemaal astronauten, maar wel met heel beperkte voorraden.’

‘We zijn roofbouw aan het plegen’

Die boodschap wil Kuipers de scholieren meegeven. Zonder vingertje, door ze ditzelfde gevoel te laten ervaren. Niet met een kermisattractie, maar een wetenschappelijk verantwoorde simulatie. Kuipers leverde zelf de foto’s aan op basis waarvan de laatste anderhalf jaar is gebouwd aan de virtual reality-ervaring. ‘Toen ik in SpaceBuzz zat, had ik weer dat gevoel in de ruimte te zijn. Hoe je over de aarde vliegt, met al die verschillende kleuren, al die lichtjes; het is fenomenaal.’ De virtual reality-reis duurt een kwartier; een ingedikte versie van de werkelijkheid waarin Kuipers in anderhalf uur over de aarde vloog. Drie kwartier licht, drie kwartier donker. Telkens weer.

Niet alleen de schoonheid en het mysterie van de aarde moeten getoond worden, vindt Kuipers. ‘Ook de menselijke activiteit. Al die lichtjes zijn mooi, maar, man, het zijn er wel heel veel. Iedere dag komen er 200.000 mensen bij.’ Pas door afstand te nemen, drong het besef door: de aarde is prachtig, maar kwetsbaar. ‘Als je in een bos staat, denk je al snel: boompje meer of minder, wat maakt het uit? En die oceaan? Die is zo groot, daar hoef je je niet druk om te maken. Vanuit de ruimte heb je ineens het inzicht: dit is alles wat we hebben. We zijn roofbouw aan het plegen. Als we zo doorgaan en het met zijn allen verknallen, dan is het klaar. Dat wil ik aan kinderen meegeven.’

Volgens Kuipers is die leeftijd van 10, 11, 12 een ideale. ‘Ze staan dan heel erg open voor dit soort dingen. Ruimtevaart is dan cool. Ik weet het zelf ook nog; op die leeftijd kreeg ik van mijn oma sciencefictionboeken.’ Hij hoopt dat de SpaceBuzz, en de lessen die eromheen zitten, een zaadje plant bij de scholieren.

Innovatieve vormen van onderwijs

Of dit echt zo gaat werken, wordt de komende maanden onderzocht door de Universiteit van Tilburg. Max Louwerse, hoogleraar cognitieve psychologie en kunstmatige intelligentie, verwacht dat je dankzij virtual reality zo dicht mogelijk bij het werkelijke overview-effect van een astronaut kunt komen. Komende periode gaat hij het Spacebuzz-programma testen en waar nodig verbeteren. Louwerse is benieuwd naar innovatieve vormen van onderwijs: ‘Welke aspecten dragen nu bij aan een goede ervaring?’ Voor Louwerse is dit pas het begin. Nu nog door kinderen naar de fragiele aarde te laten kijken, maar waarom zou je ook niet een wiskundeles kunnen volgen via een bril? ‘Wiskunde leren zonder dat je doorhebt dat je wiskunde aan het doen bent, dat zou toch prachtig zijn?’ 

De raketbus gaat vanaf januari in een pilot langs geselecteerde scholen. Vanaf september zal hij vervolgens zijn echte toer beginnen. Kuipers hoopt dat er meer bussen komen, om alle scholen te kunnen bedienen.