Het experiment van Europa’s tovenaarsleerling: kanselier Kurz wil extreemrechts temmen

De Oostenrijkse kanselier Sebastian Kurz is een gepolijste verschijning. Met zijn 32 jaar is hij de jongste democratische leider ter wereld. Het leven heeft nog geen sporen getrokken in zijn gelaat. Zijn optreden is hoffelijk, zijn kapsel strak-glad, zijn kleding onberispelijk. Uiterlijk doet niets vermoeden dat op het Brusselse podium de tovenaarsleerling van Europa staat.

Rustig beantwoordt hij vrijdagmiddag vragen van journalisten na de eindejaarstop van de Europese leiders. Hij wordt geflankeerd door EU-president Tusk en Commissievoorzitter Juncker. Zij prijzen hem om zijn werk de afgelopen maanden. ‘Vielen Dank, Sebastian!’, zegt Tusk.

Kurz sluit het Oostenrijkse EU-voorzitterschap af en is bovendien een jaar aan de macht in Wenen. Twee momenten om te markeren. Want hij is niet zomaar een regeringsleider, hij is de leider van een experiment in het regeren met extreemrechts.

De jonge kanselier doet dat op een moment dat in Europa populisten en nationalisten de gevestigde orde uitdagen. Menig leider zit in de verdrukking. De Franse president Macron wil radicaal-rechts omsingelen, isoleren en fijnstampen. Dat werkte goed bij zijn verkiezing in 2017. Hij won van Marine Le Pen. Inmiddels gaat Le Pen in de peilingen weer gelijk op met Macron, wiens hooghartige presidentschap zwaar onder vuur ligt.

Neonazibeweging

Kurz doet het anders. Hij heeft te maken met de rechts-nationalistische Vrijheidspartij. Deze FPÖ wortelt in de neonazibeweging en geregeld veroorzaken FPÖ’ers opschudding met polariserende uitlatingen over vrouwen, moslims of migranten. Toch vormde Kurz vorig jaar een coalitie met hen.

In een Time–interview wijst hij erop dat de FPÖ in de verkiezingen van oktober vorig jaar 26 procent won. Die kiezers mogen niet genegeerd worden. Zeker niet als bedacht wordt dat nog meer kiezers volledig uitgekeken waren op de grote coalitie van sociaaldemocraten en christendemocraten die Oostenrijk decennialang regeerde. Veel Oostenrijkers zagen de politiek als één pot nat en wilden iets anders. Om al deze redenen koos Kurz als verkiezingswinnaar de meest doornige weg: samenwerking van zijn christendemocratische ÖVP met de FPÖ.

Niet isoleren maar coöpteren. Daarmee ging hij verder dan het tot dusver maximaal haalbare: gedoogconstructies met populistisch rechts. Oostenrijk floreert: de economie groeit, de werkloosheid is laag, de lonen gaan omhoog. Kurz stijgt in de peilingen, de FPÖ daalt licht.

Gemopper

In Europa prijzen Tusk en Juncker het Oostenrijkse voorzitterschap. Maar achter de schermen is er ook gemopper. Dit halfjaarlijkse voorzitterschap was het minst technische en meest politieke van de afgelopen tien jaar, wordt gezegd. De Oostenrijkers liepen voorop bij het boycotten van het migratiepact van Marrakech en pakten niet door met de strafprocedures tegen de rechts-nationalistische regeringen van Polen en Hongarije.

Op de persconferentie benadrukt Kurz een paar keer dat er geen migranten meer aankomen in Italië. De Middellandse-Zeeroute is gesloten, zegt de man die eerder hielp de Balkanroute te sluiten. Een Brusselse ingewijde moppert: Je kunt wel denken extreemrechts te matigen, maar het schiet niet op als je wordt zoals zij.

Het experiment duurt voort. Kan Kurz een voorbeeld worden met zijn politiek van omarmen en temmen, of maakt de tovenaarsleerling krachten los die hij straks niet meer kan bedwingen?