Volgens neuropsycholoog Jesse Meijers vermindert opsluiting de kans op succesvolle resocialisatie

In Nederland zitten jaarlijks 39 duizend mensen in de gevangenis. Komen ze slechter de cel uit dan ze erin gingen, zoals vaak wordt gezegd? Ja, blijkt uit onderzoek van neuropsycholoog Jesse Meijers. Al na drie maanden cel hebben gedetineerden minder controle over hun gedrag en kunnen ze zich slechter concentreren. Sla het brein niet in de boeien, heet de dissertatie waarop Meijers maandag promoveerde aan de Vrije Universiteit in Amsterdam.

Waarom bent u hersenfuncties van gedetineerden gaan onderzoeken?

'Ik werk bij hersenwetenschapper Erik Scherder, die onderzoekt wat het effect is van een verarmde omgeving als het verpleeghuis op het brein van de bewoners. Als je een passief leven leidt, minder verantwoordelijkheid draagt en er dus minder van je brein wordt gevraagd, ga je cognitief sneller achteruit. Daarmee doelen we op mentale processen zoals informatie verwerken, problemen oplossen en impulscontrole. En een gevangenis is natuurlijk bij uitstek een verarmde omgeving. We wilden graag weten wat het effect daarvan is - bijvoorbeeld op impulscontrole.'

Hoe heeft u dat onderzocht?

We hebben 130 mensen in de eerste week na binnenkomst in een huis van bewaring (HvB) getest op executieve functies als planning, werkgeheugen, aandacht en impulscontrole. Drie maanden later hebben we 37 deelnemers (de rest was inmiddels weer vrij) een hertest laten doen. Op aandacht en vooral impulscontrole scoorden ze een stuk slechter. Dat is opmerkelijk. Want er treedt bij dit soort testen vaak een leereffect op waardoor de score juist toeneemt. Bij gedetineerden gebeurde dat alleen bij de planningsvaardigheid.'

Hebben criminelen niet al een kort lontje voordat ze de cel in gaan?

'Daar zijn inderdaad sterke aanwijzingen voor. Niet bij alle gedetineerden, maar het geldt bijvoorbeeld wel voor de plegers van geweldsdelicten. Des te belangrijker dus om hier meer inzicht in te krijgen.'

Werkt de gevangenis averechts?

'Dat is maar de vraag. De maatschappij wil namelijk ook vergelding. En straf en resocialisatie staan met elkaar op gespannen voet. Opsluiting lijkt de kans op succesvol resocialiseren te verminderen. Want de executieve functies zijn cruciaal voor het op orde hebben van je leven en voor het stellen en bereiken van een doel.'

Uw promotie leest als een pleidooi om de omgeving van bajesklanten te verrijken.

'Klopt. Maar dat betekent niet dat het per definitie leuker wordt. Nu worden gedetineerden dagelijks een uur gelucht op de luchtplaats. Je kunt ze ook stimuleren dat uur op het sportveld door te brengen. Je kunt het werk in de gevangenis wat uitdagender maken. Sommige gedetineerden krijgen de kans diploma's te halen.'

Hoe brengt een verarmde omgeving precies schade toe?

'We zien in dierproeven grote verschillen tussen muizen die alleen in een klein kooitje zitten zonder speeltjes en muizen die in gezelschap leven in een grote kooi met veel speeltjes. Bij de laatste groep functioneert de prefrontale cortex, waar aandacht en impulscontrole worden gereguleerd, veel beter. Want als je brein niet wordt aangesproken, gaat het slechter presteren.

'Daarnaast is er een verband tussen inactiviteit en agitatie. In het verpleeghuis zie je dat hoe inactiever mensen zijn des te geagiteerder het gedrag wordt. Het regime in een HvB leidt ook tot inactiviteit. Veelal spendeert men 10 uur per dag alleen op cel, exclusief de nacht van 8 uur. Daardoor gaan gedetineerden overdag op bed liggen of slapen: in onze onderzoeksgroep zat of lag men wel 6,5 uur per dag. Met als gevolg dat er slaapproblemen onstaan die weer tot agressie en ontremd gedrag kunnen leiden.'

Is Justitie geïnteresseerd in uw bevindingen?

'Ja, het leefklimaat van gedetineerden is een belangrijk thema voor Justitie. Dat blijkt wel uit verschillende experimenten die nu al lopen. In Leeuwarden kunnen gevangenen regelmatig skypen met hun gezin, zodat ze sociaal enigszins actief blijven. Elders krijgen gedetineerden met een depressie de kans om 'running-therapie' te doen. Justitie wil detentieschade zo veel mogelijk voorkomen.'