Direct naar artikelinhoud
reconstructievondst granaten

Een handgranaat voor de deur, en wat er dan gebeurt

Al ruim dertig keer werd er dit jaar ergens een handgranaat voor de deur gevonden, veel vaker dan voorheen. Hoe zo’n incident verloopt, aan de hand van een vondst in de Jan Evertsenstraat in Amsterdam. 

en
Een handgranaat op de Jan Evertsenstraat in Amsterdam, 14 augustus.Beeld ANP

Het is nog maar net licht in Amsterdam als op 14 augustus bij de politie een telefoontje binnenkomt over een handgranaat. Voor een pand in de Jan Evertsenstraat in West, zegt de anonieme beller. Nog voordat de telefonist in de meldkamer van 112 kan doorvragen, heeft de man alweer opgehangen.

Het is geen foptip, constateren toegesnelde agenten enkele minuten later. Aan de deur van nummer 155, waar de ruiten met stroken papier zijn afgeplakt, bungelt inderdaad een zwarte handgranaat. Provisorisch vastgemaakt met vier tiewraps.

Een handgranaat voor de deur: in Amsterdam gebeurde het volgens de hoofdcommissaris dit jaar al veertien keer; in 2014 waren er vier incidenten. Vooral afgelopen augustus en oktober is het dagen achter elkaar raak – een keer ontploft een explosief bij een restaurant, met een beschadigde voorgevel en een kapot bushokje tot gevolg. Ook in andere gemeenten zoals Delft, Rotterdam en Almere duiken de explosieven de laatste jaren op. 21 november trof de politie er nog eentje aan voor een club in Zoetermeer.

De vondst is vaak het begin van een vruchteloze zoektocht naar de toedracht. Is er een conflict tussen criminelen, was het een boze klant, wordt de ondernemer in kwestie afgeperst of is het lukraak kwajongenswerk? Intussen moet de burgemeester op basis van de gebrekkige informatie beslissen wat er gebeurt met de getroffen zaak. Is de openbare orde het best gediend wanneer de zaak sluit? Of juist niet?

De eerste stap uit het handboek ‘granaat voor de deur’ is nog overzichtelijk: het explosief moet zo snel mogelijk weg. Wie bij een ontploffing in de buurt staat, overleeft het niet. In 1998 zijn in Amsterdam twee kinderen om het leven gekomen nadat zij in de bosjes in de buurt van een speeltuin een granaat vonden en de veiligheidspin eruit trokken.

Daarom zet de politie direct na de vondst in de Jan Evertsenstraat de omgeving af; de trams rijden een andere route. Agenten bellen aan bij slaperige buurtbewoners om hen te verordenen binnen te blijven tot de granaat is verwijderd.

Bomexperts

De Teamleider Explosieven en Veiligheid van de politie doet de eerste verkenning. Wanneer blijkt dat het menens is, belt de agent met de Explosieven Opruimingsdienst Defensie (EOD). Dit soort vondsten krijgt een spoedmelding: er moeten onmiddellijk twee bomexperts en een assistent vanuit de Scheick­kazerne in Soesterberg komen. Het is aan hen om het explosief ‘veilig te stellen’ en zo veel mogelijk bewijslast te verzamelen. De ambulance en brandweer staan klaar voor als het misgaat. Dat gebeurde voor het laatst in 2011; toen verloor een EOD’er zijn hand door een vuurwerkbom die aan een flitspaal was vastgemaakt.

De experts zien in een oogopslag dat het gaat om een granaat van het ‘M-type’ uit het voormalige Joegoslavië. Deze explosieven zijn volgens wapensites ‘speciaal geschikt voor gebruik in loopgraven, bossen en bunkers’. Na het verwijderen van een pin vliegt het handvat eraf en komt het explosief binnen vijf seconden tot ontploffing. Daarbij sproeit een hagelwolk van een duizendtal stalen kogeltjes tot wel 50 meter ver in de rondte.

Na de oorlog op de Balkan in de jaren negentig zijn deze granaten, net als andere wapens en munitie, verdwenen uit opslagplekken en op de zwarte markt in Europa verhandeld. Van het type M75 is onder meer een grote lading in Zweden beland, waar er de afgelopen jaren tientallen aanslagen onder meer op winkels en restaurants mee zijn gepleegd. Een onschuldige 63-jarige Zweed kwam om het leven toen hij een op scherp staande handgranaat opraapte. Een jongetje van 8 werd het slachtoffer van de granaat die bij de winkel van zijn vader naar binnen werd gegooid. In 2012 doodden criminelen in Groot-Brittannië twee politiemensen met een granaat.

5 tot 20 euro

Dat er in Amsterdam de laatste jaren zoveel granaten opduiken voor winkelpanden en horecazaken, wijt de politie onder meer aan de extreem lage prijs. Volgens de Amsterdamse hoofdcommissaris Pieter-Jaap Aalbersberg kosten de explosieven in het criminele circuit tussen de 5 en 20 euro. Bovendien is de pakkans gering: om iemand met een vuurwapen te bedreigen, moet je persoonlijk aanwezig zijn. Een granaat is klein en kun je stiekem in het donker wegleggen; de kans dat iemand je ziet is klein en er blijven relatief weinig sporen achter.

Op het Bijlmerplein in Amsterdam troffen agenten op 25 oktober een handgranaat aan.Beeld ANP

Het aantal opgeloste zaken is dan ook beperkt. Begin dit jaar werden twee minderjarige jongens aangehouden voor het neerleggen van een granaat bij het Amsterdamse Café In The City in 2017. Ze werden herkend op camerabeelden; het verhaal gaat dat ze handelden in opdracht van criminelen die waren geweigerd bij de deur. De jongens kregen 200 en 150 dagen jeugddetentie. In Brabant was onlangs ook een doorbraak: dankzij tips na een televisie-uitzending kon de politie een 25-jarige Eindhovenaar arresteren voor een granaatincident bij een shishalounge in dezelfde plaats.

Gebeld in Marokko

Terwijl de bommenruimers in Amsterdam-West in camouflage-uniforms en met mondkapjes op de granaat bekijken, bereikt het nieuws Marokko. Ondernemer Rachid (54) zit midden in de bergen, hij viert vakantie na anderhalve maand verbouwen. Begin september wil hij met zoon Jaouad (29) zijn lunchroom openen aan de Jan Evertsenstraat.

Tropicana gaat die heten. Ze zullen er Nederlandse broodjes en Marokkaanse hapjes verkopen, smoothies en milkshakes moeten voor het tropische tintje zorgen. Vader en zoon hebben hoge verwachtingen van de zaak, die zij huren van woningcorporatie Stadgenoot. De ‘Jan Eef’ is een drukke straat en het aangrenzende Rembrandtpark trekt steeds meer publiek. Goede handel lijkt verzekerd.

Het is een kennis van Rachid die hem op die augustusochtend in Marokko belt. Er staat allemaal politie bij je zaak, vertelt hij. ‘Geef de telefoon aan een agent’, is Rachids eerste reactie. De ondernemer heeft geen idee waarom Tropicana getroffen is, zegt hij tegen de politie. Op ruim tweeduizend kilometer afstand voelt hij zich machteloos.

Sluiten of niet?

Als de EOD de granaat in een speciaal kistje heeft afgevoerd naar het Nederlands Forensisch Instituut en de afzetlinten zijn verdwenen, kan de politie zich buigen over de vraag: waarom lag die granaat dáár? Op basis van die analyse zal burgemeester Femke Halsema besluiten wat zij met Tropicana doet: sluiten of juist zo snel mogelijk weer openen?

Halsema’s voorganger Eberhard van der Laan hoefde daar doorgaans niet lang na te denken. Wie een kogel door het raam kreeg of een vuurwapen in huis had, kon standaard rekenen op een sluiting van minimaal drie maanden. ‘De aanwezigheid van explosieven in een woonwijk levert een ernstig gevaar voor de openbare orde op’, zo was de standaardregel in het persbericht.

Dat beleid is de afgelopen twee jaar steeds meer op losse schroeven komen te staan. Nadat verschillende coffeeshops kogels door de ruiten kregen, leek het erop dat sluiting juist het doel van de criminelen was. Afgelopen april deden de eigenaren van de Suzy Wong Lounge in Amsterdam een emotionele oproep aan de gemeenteraad, toen hun zaak voor de tweede keer op slot moest vanwege een granaat. ‘Wij gaan failliet’, klonk het. ‘Waarom kan en mag de gemeente ons zo behandelen?’

Halsema bekijkt nu per incident of sluiting nodig is. Net als andere gemeenten die met granaten te maken kregen. Maar ook dit beleid kent een keerzijde. Want wat moet je als burgemeester wanneer je wel vermoedens, maar geen harde bewijzen hebt dat het explosief iets te maken heeft met criminele activiteiten? En hoe zorg je dat je één lijn trekt en het niet lijkt alsof je willekeurig met het sluitingsbeleid omgaat?

Een handgranaat bij een winkelpand aan de Jan Evertsenstraat in Amsterdam, 1 februari.Beeld ANP

Rachid en Jaouad horen een week na de granaatvondst via de media dat Tropicana voor onbepaalde tijd dicht moet. Slechts één keer mag de familie het pand in, om de administratie op te halen.

‘De eigenaren van deze lunchroom staan in relatie tot personen die zich met zware criminaliteit bezighouden’, staat in het sluitingsbevel van de burgemeester. Het gaat Halsema, zo licht een woordvoerder toe, vooral om de relatie met schoonmaak- en uitzendorganisatie HBS, ruim twee kilometer verderop in de Johan Huizingalaan.

Bij dat bedrijf leggen twee mannen op een scooter in dezelfde nacht een handgranaat, zo is te zien op bewakingsbeelden. Op de voorgevel van het met rolluiken en paaltjes beveiligde pand worden ook ettelijke kogels afgevuurd. De eigenaar van HBS is ‘voor de politie geen onbekende’, meldt de burgemeester in het sluitingsbevel voor hun pand. ‘Hij heeft verschillende antecedenten.’

Rachid is verbaasd en boos over het gelegde verband met HBS. De eigenaren van het schoonmaakbedrijf, twee broers, zijn ‘slechts kennissen’. Rachid huurde voorheen een pand van hen, waar zijn ijssalon Ice & more was gehuisvest. Tot de huisbazen met succes naar de rechter stapten om de horecaondernemer eruit te krijgen. De woorden conflict of geschil wil hij niet gebruiken. ‘We waren het niet eens. De rechter heeft zich uitgesproken, daarmee was het klaar. Verder hebben we niets met elkaar te maken.’

Forensisch instituut

In Den Haag onderwerpen deskundigen van het Nederlands Forensisch Instituut de handgranaat aan een grondig onderzoek, zoals bij al dit soort vondsten. Zo’n onderzoek van de afdelingen ‘DNA’, ‘Vingersporen’ en ‘Explosies en Explosieven’ duurt gemiddeld twee weken. Bevat de granaat explosieve stoffen en is-ie dus echt? Wat zou het effect zijn geweest bij de ontploffing? Zulke vragen proberen de deskundigen met allerlei methoden te beantwoorden. Dit jaar heeft het NFI al 35 zaken met granaten gehad, vorig jaar waren dat er ongeveer 15.

Ook na de vondst krijgen de eigenaren van Tropicana geen aanwijzingen over de toedracht. ‘Wij denken dat de granaat niet voor ons bedoeld was en ik wil dus niets liever dan dat dit goed wordt uitgezocht’, zegt Rachid. Door alle berichten in de media over de vermeende criminele banden heeft hij grote imagoschade opgelopen. ‘Familieleden en kennissen kijken je met scheve ogen aan. Je bent al slachtoffer en dit maakt het nog eens extra pijnlijk.’

Daar komt de financiële strop nog bij. Met de huur van 1.350 euro per maand en de kosten van de advocaat loopt dit volgens Rachid ‘in de duizenden euro’s’. Hij onderneemt allerlei pogingen om zijn zaak weer open te krijgen, voert twee gesprekken met de gemeente, er komt een hoorzitting. De burgemeester houdt vol dat de openbare orde in alle gevallen voor gaat, en de politie heeft tijd nodig om onderzoek te doen. Ook een kort geding haalt niets uit, de rechter oordeelt dat de sluiting ‘niet disproportioneel’ en ‘voldoende gemotiveerd’ is.

Bloemetje

In oktober komt het verlossende woord: Rachid en Jaouad krijgen hun sleutels terug. Er is ‘geen aanleiding’ om te denken dat Tropicana een gevaar vormt voor de openbare orde en veiligheid. Woningcorporatie Stadgenoot stuurt een bloemetje naar de familie.

Geen moment hebben de ondernemers erover gedacht de huur op te zeggen en hun spullen te pakken. ‘Waarom zou ik’, zegt Rachid. ‘Ik voel me niet persoonlijk bedreigd.’ Hij en zijn zoon gaan door, maar wel onder een andere naam. ‘Tropicana is besmet.’ Zolang de zaak niet is opgelost, blijft toch die verdenking aan hen kleven, vrezen ze. Op 24 november opent de familie feestelijk hun nieuwe zaak: Lunch Hoek.

De handgranaat komt minder feestelijk aan zijn einde. Als het NFI-onderzoek klaar is, vraagt de officier van justitie de bommenruimers het bewijs te vernietigen. Dat gebeurt volgens de richtlijnen van het EOD binnen de gemeentegrenzen van Den Haag. Op die afgeschermde locatie, zonder bebouwing en verkeer in de buurt, graaft de EOD de granaat in de grond. ‘Drie, twee, één’, klinkt het, gevolgd door een harde knal.

Deze reconstructie is gemaakt op basis van gesprekken met of informatie van de eigenaren van de lunchroom, gemeente Amsterdam, politie, EOD, NFI, REASeuro en advocaat Linda Dekkers.

Handgranaten op straat in 2018:

- 19 januari: Suzy Wong Lounge in Amsterdam.

- 24 januari: Heempark in Leiden.

- 1 februari: Waterpijpshop & Souvenirs in Amsterdam.

- 15 februari: bij een woning en onder een auto in Nieuwegein.

- 21 maart: een granaat wordt afgeleverd op het politiebureau in Utrecht. In een afvalcontainer een paar kilometer verderop vindt de politie nog twee handgranaten.

- 22 maart: Suzy Wong Lounge in Amsterdam.

- 18 april: bij een woning en onder een auto in Nieuwegein.

- 12 mei: bedrijfspand in Houten.

- 17 mei: coffeeshop The Future in Delft.

- 17 mei: coffeeshop The Game in Delft.

- 23 mei: club Villa Thalia in Rotterdam.

- 6 juni: Slijterij Sneldrank in Amsterdam.

- 15 juni: een woning in Schiedam.

- 26 juni: Garage Dino in Delft.

- 29 juni: woning in Diemen.

- 7 juli: autohandel in Noordwijk.

- 14 augustus: schoonmaak- en uitzendorganisatie HBS in Amsterdam.

- 14 augustus: Lunchroom Tropicana in Amsterdam.

- 15 augustus: Restaurant Marovaan in Amsterdam.

- 15 augustus: woning in Oss.

- 16 augustus: Vlaams Friteshuis Vleminckx in Amsterdam.

- 25 augustus: Down Town Lounge in Eindhoven.

- 31 augustus: woning in een flat in Diemen.

- 22 september: sportschool Fysiomed in Amsterdam.

- 29 september: woning in Eindhoven.

- 10 oktober: café Bruut in Zwolle.

- 24 oktober: hotel in Amsterdam-West.

- 24 oktober: bedrijfspand in Amsterdam-Zuidoost.

- 25 oktober: Bijlmerplein in Amsterdam.

- 1 november: Bijlmerplein in Amsterdam.

- 15 november: twee granaten nabij shisha lounge Saint Tropez in Almere.

- 21 november: Club Magnum in Zoetermeer.

- 4 december: Westerduinenstraat, Amsterdam

Bij deze vondsten gaat het zeker of vermoedelijk om een handgranaat. De inventarisatie is op basis van incidenten die in het nieuws zijn gekomen.