Hoe een verkapte coup Sri Lanka in een diepe politieke crisis heeft gestort
Sri Lanka verkeert in een diepe politieke crisis. President Sirisena ruilde de premier in voor een rivaal en schortte het parlement op. Duizenden mensen demonstreerden dinsdag tegen de verkapte coup. Vijf vragen over het conflict, dat mede het gevolg is van de rivaliteit tussen regionale grootmachten India en China.
Waarom gingen al die duizenden de straat op?
De Srilankaanse president Maithripala Sirisena ontsloeg vorige week vrijdag onverwacht de regering van premier Ranil Wickremesinghe, een tweepartijencoalitie waar ook Sirisena’s eigen partij aan deelnam. Vervolgens benoemde hij als nieuwe premier de populaire ex-president en sterke man Mahinda Rajapaksa, die Sirisena en Wickremesinghe in 2015 nog samen de laan hadden uitgestuurd. Zaterdag schortte Sirisena het hele parlement op. Ook kregen de bazen van de drie grootste staatsmedia hun congé.
Premier Wickremesinghe noemt zijn ontslag ongrondwettig (staatsrechtjuristen geven hem gelijk), beroept zich op zijn parlementaire meerderheid en weigert zijn functie neer te leggen. Hij krijgt daarbij steun van een groot deel van zijn ministersploeg. Hij is intussen door Sirisena wel van zijn ambtskantoor en een groot deel van zijn beveiliging beroofd. Rajapaksa, door Sirisena ook benoemd tot minister van Financiën, is nog niet geïnstalleerd maar intussen wel alvast in de ambtswoning getrokken en aan de slag gegaan.
Het is al met al een regelrechte politieke en constitutionele crisis. De spanning loopt elke dag verder op. Dinsdag demonstreerden meer dan tienduizend mensen in de hoofdstad Colombo. ‘Dit is een coup, dit heeft alle kenmerken van een coup’, zei een van hen tegen Reuters. Analisten vrezen voor straatgeweld.
Wat is de achtergrond van de crisis?
Volgens Sirisena moest hij wel ingrijpen omdat er een complot zou zijn van premier Wickremesinghe om hem te vermoorden. Volgens politieke waarnemers is dat dubieus. Er waren genoeg andere redenen waarom Sirisena van zijn premier af wilde, zegt Nira Wickramasinghe (geen familie), hoogleraar Moderne Zuid-Aziatische Studies aan de Universiteit Leiden. Zoals de steeds stroevere samenwerking tussen de coalitiepartijen, de Verenigde Nationale Partij en de Sri Lanka Vrijheidspartij, die elkaar in 2015 vonden om sterke man Rajapaksa te verdrijven maar die verder in alles tegenpolen zijn.
De Srilankaanse regering raakte verstrikt in een corruptieschandaal en verloor daarna krediet in het land vanwege de verslechterende economische situatie, mede een gevolg van enorme schulden aan China. Sirisena en Wickremesinghe waren het oneens over de benodigde hervormingen. Persoonlijke tegenstellingen tussen de meer traditionele Sirisena en de kosmopolitische Wickremesinghe speelden ook mee. Ten slotte was Sirisena verbolgen over plannen van de regering om militairen te vervolgen voor de vele oorlogsmisdaden die tijdens de 26-jarige burgeroorlog tegen de Tamil-separatisten werden gepleegd.
Wie is die nieuwe premier Rajapaksa?
Mahinda Rajapaksa is een boeddhistisch nationalist en volgens hoogleraar Wickramasinghe ‘een populist met autoritaire trekken’. Hij was president van 2005 tot 2015 en wilde nog langer aanblijven, maar werd weggestemd. Onder de Singalese meerderheid is hij echter nog razend populair als de man die de burgeroorlog met de Tamil Tijgers in 2009 wist te winnen. Omdat westerse landen vanwege de vele burgerslachtoffers weinig van hem moesten hebben, vroeg hij China hem te helpen met de wederopbouw. De ideale man dus voor Sirisena om schoon schip te maken en zelf aan de macht te blijven.
Er is dus ook een geopolitieke component?
Rivaliteit tussen India en China inzake Sri Lanka speelt een belangrijke rol. De regionale grootmachten strijden om invloed in de regio van de Indische Oceaan en Sri Lanka is de strategische hoofdprijs. Sri Lanka was vanouds een bondgenoot van India, maar India moest toezien hoe China onder Rajapaksa steeds meer invloed kreeg: China legde veel infrastructuur aan, zoals in Rajapaksa’s eigen kiesdistrict de haven van Hambantota, en wist het land met de benodigde miljardenleningen aan handen en voeten te binden.
Onder de als pro-Indiaas geziene Wickremesinghe koos Sri Lanka weer wat meer voor India, al moest hij onlangs wel de haven van Hambantota voor 99 jaar aan de Chinezen verhuren, een schrikbeeld voor India, dat bang is dat China er een militaire basis gaat bouwen. In die zin is de terugkeer van Rajapaksa een tegenvaller voor India. En een opsteker voor China, dat net de naburige Maldiven als partner kwijtraakte omdat de pro-Chinese president Abdulla Yameen er onverwacht de verkiezingen verloor.
Is er nog een uitweg uit de crisis?
Sirisena heeft het parlement naar huis gestuurd tot 16 november. Wickremesinghe en parlementsvoorzitter Karu Jayasuriya willen dat dit zo snel mogelijk wordt teruggedraaid zodat het parlement kan beslissen hoe het verder moet. Sirisena weigert echter, om te voorkomen dat Rajapaksa wordt weggestemd. Jayasuriya waarschuwt voor een bloedbad. Zondag was het bijna zo ver, toen een afgezette minister naar kantoor wilde en bij een schermutseling een dode en twee gewonden vielen. Maandag werd de minister gearresteerd.
Internationaal neemt de druk toe om tot een vreedzame oplossing te komen. India, de Europese Unie en de Verenigde Staten dringen erop aan dat de grondwet wordt gerespecteerd. Ook China wil dat de crisis wordt uitgepraat, maar was er afgelopen weekend wel als de kippen bij om Rajapaksa te feliciteren. De financiële markten kijken argwanend toe. Sri Lanka moet begin 2019 een groot deel van zijn buitenlandse schuld herfinancieren. De roepia kelderde afgelopen dagen al naar het laagste punt tegen de dollar ooit.