Opzeggen kernwapenverdrag is voorproefje van nieuwe nucleaire tijd

Een van de belangrijkste ontwapeningsverdragen staat maandag en dinsdag op het spel tijdens een gepland bezoek van president Trumps nationale veiligheidsadviseur aan de Russische president Poetin. John Bolton moet in Moskou helderheid scheppen over Trumps dreigement om het verdrag te beëindigen. Voorstanders van het verdrag kunnen er niet op rekenen dat Poetin zijn best zal doen om het te redden: hij heeft er zelf al jaren kritiek op.

Trump en Poetin gaven de afgelopen dagen vast een voorproefje van de sfeer in een wereld zonder het verdrag uit 1987. Trump dreigde zaterdag met de ontwikkeling van kernwapens die nu nog verboden zijn. Poetin reageerde maandag via zijn woordvoerder: ‘Rusland zal zich dan gedwongen zien om ‘de balans te herstellen.’ Verdwijnt het INF-verdrag, dan gaan vergelijkingen tussen de huidige tijd en de Koude Oorlog minder scheef.

_{Wilt u dit artikel liever beluisteren? Hieronder staat de door Blendle voorgelezen versie.}

Volgens Russische politici is dat louter de schuld van de Amerikaanse president. Trump brengt de wereld terug naar ‘het begin van de Cuba Crisis’, zei een prominente parlementariër maandag. ‘De mensheid wacht totale chaos op het gebied van nucleaire wapens’, sprak de voorzitter van de Russische buitenlandcommissie in de senaat.

Poetin dreigde zelf verdrag op te zeggen

Maar president Poetin dreigde zelf meerdere malen het verdrag op te zeggen. In 2000 deed hij het bijna als reactie op de Amerikaanse terugtrekking uit een ander belangrijk ontwapeningsverdrag. In 2013 noemde Poetin de beslissing van Sovjet-leiders om het verdrag te tekenen ‘op zijn best twijfelachtig’. Hij ziet het document als een reliek uit de door Moskou verloren Koude Oorlog. En als een document dat hem belet te reageren op nieuwe kernwapens van andere landen.

Dat laatste is de afgelopen jaren belangrijker geworden voor Poetin. Rondom Rusland zijn steeds sterkere kernmachten verschenen. Potentiële nucleaire dreiging komt uit buurlanden Noord-Korea en China, maar ook uit Iran, Pakistan, India en Israël. Zij vallen niet onder de beperkingen van het INF-verdrag, dat de plaatsing op land verbiedt van korte- en middellangeafstandsraketten. China kan rustig kernraketten ontwikkelen met een bereik tot 5.500 kilometer.

‘Het zou voor Rusland gunstig zijn om dat soort wapens in het arsenaal te hebben om regionale dreigingen af te schrikken’, schrijft de Russische defensie-deskundige Vladimir Frolov op de site van het online magazine Republic.

Voor Trump lijkt China’s kernwapenexpansie een cruciale rol te spelen in zijn afwegingen over het INF-verdrag. Alleen als Rusland én China beloven dergelijke wapens niet te ontwikkelen, zien de VS af van de nu nog verboden kernwapens, zei Trump zaterdag. Daarmee maakte hij het voorbestaan van het INF-verdrag met Rusland afhankelijk van China’s kernwapenprogramma.

Directe aanleiding voor de opzegging zijn volgens Trump Russische schendingen van het verdrag. Die zouden begonnen zijn in 2014. Rusland heeft altijd ontkend en zegt dat de VS zich niet aan de regels houden. Poetin doelt met name op een Amerikaans raketschild in Oost-Europa. Hij ziet het schild als een rechtstreekse bedreiging voor Rusland. Het Amerikaanse afweersysteem kan immers gebruikt worden om Tomahawk-kruisraketten af te vuren vanaf land – een stelling die de Amerikanen weer tegenspreken.

De wederzijdse beschuldigingen zijn lastig te verifiëren. Hoe het ook zei, ‘zodra de VS zich terugtrekken uit het verdrag, is er voor de Russen geen reden meer om te doen alsof ze zich aan de regels houden’, schrijft analist Steven Pifer op de site van denktank Brookings Institution. Moskou kan dan kruisraketten plaatsen waar het wil, ook aan de grens tussen Rusland en Navo-lidstaten. Hetzelfde geldt voor de Amerikanen.

Slecht voorteken

De mogelijke opzegging van het INF-verdrag is een slecht voorteken voor andere non-proliferatieverdragen, stellen analisten. Trumps veiligheidsadviseur John Bolton staat bekend als criticus van dergelijke verdragen. Amerikaanse kranten berichten dat hij niet alleen het INF-verdrag probeert te schrappen, maar ook een eind wil maken aan ‘New Start’, het Amerikaans-Russische verdrag over de beperking van strategische wapens tot 1.550 kernkoppen. Belangrijk onderdeel zijn achttien wederzijdse inspecties per jaar. Het stelt de VS en Rusland in staat om elkaars nucleaire activiteiten in de gaten te houden. Het verdrag loopt af in 2021. Bolton zou alle onderhandelingen over verlenging blokkeren.

Er zijn geen aanwijzingen dat de twee grootste kernmachten ter wereld werken aan vervangende verdragen. Dat zou betekenen dat de weg vrijkomt voor een wapenwedloop zonder afgesproken beperkingen.