Ik weet het even niet, zegt ict Schiphol

Voor de tweede keer in korte tijd verstoorde een stroomstoring de normale gang van zaken op Schiphol. Hoort zo'n zogeheten brown-out er gewoon bij? Of heeft de nationale luchthaven ondeugdelijke systemen?

Om kwart voor een in de nacht constateert het meet- en regelcentrum van Tennet, de beheerder van het nationale hoogspanningsnetwerk, een probleem in twee stroomkabels in Amsterdam Zuidoost: kortsluiting. Het regelsysteem van Tennet doet wat het moet doen: het schakelt beide kabels uit. 'Om te voorkomen dat er ergens brand uitbreekt', zegt de woordvoerder van Tennet.

Dat er soms een hoogspanningsleiding uitvalt kan Tennet zelf niet altijd voorkomen. Alle systemen zijn dubbel uitgevoerd: kabels, transformatoren, schakelaars - alles. Dus is er storing in de ene helft, dan neemt de andere het werk over en merkt vrijwel niemand er wat van. Maar zaterdagnacht gebeurt dat niet. Waarom niet, dat weten ze bij Tennet nog niet.

Door het afschakelen van de twee ondergrondse hoogspanningskabels (15 duizend volt), in Amsterdam-Zuidoost en Amstelveen, komen achttienduizend woningen in Zuidoost zonder stroom te zitten. Ook het ziekenhuis AMC, maar dat heeft ook een eigen energiecentrale. Dankzij die centrale draait het ziekenhuis op halve kracht verder.

Cruciale infrastructuur

Kortsluiting in het hoogspanningsnet veroorzaakt een schokgolf van spanningsverlaging in het net. Zo'n schokgolf duurt een fractie van een seconde, maar kan tot 150 kilometer in de omtrek reiken. Op Schiphol, zegt Tennet, bedroeg de spanningsdaling gedurende een fractie van een seconde zo 'n 20, misschien wel 50 procent. Een blackout is het niet; techneuten noemen dit een brown-out. 'Je merkt daar als gebruiker meestal niets van. Misschien hapert de lamp even, maar dat is alles. Computers zijn daar gemakkelijk tegen te beschermen.'

Op Schiphol slaan in de loop van de nacht allerlei systemen op tilt, inclusief het check-insysteem. Het gevolg van een 'tijdelijke stroomstoring', zegt Schiphol. Maar dat is wat kort door de bocht; de brown-out leidde volgens Tennet nergens anders tot problemen. Grote instellingen met cruciale infrastructuur - ziekenhuizen, de stormvloedkering, luchthavens - zijn behalve van generatoren ook voorzien van een Uninterrupted Power Supply (UPS), ook wel no break-installatie genoemd.

Dat is een brug die een naadloze overgang van reguliere stroom naar noodstroom moet garanderen - een fractie van een seconde stroomuitval is immers niet erg voor je kamerverlichting, maar wel voor computer- en beademingssystemen die in dat geval opnieuw moeten opstarten. Een moderne UPS bestaat uit onder meer een accu die de stroomvoorziening even overneemt voordat het noodaggregraat heeft kunnen opstarten. Ook Schiphol heeft zulke systemen.

Daar is waarschijnlijk iets misgegaan, zegt Paul Roling, docent luchttransport en operaties aan de TU Delft. 'Een UPS moet het wegvallen van spanning opvangen. Kennelijk is er iets gebeurd waarop de UPS niet goed is toegerust. Het kan zijn dat het vliegveld harder is gegroeid dan de noodsystemen kunnen opvangen, of dat een spanningsvermindering in plaats van een totale stroomuitval ertoe leidde dat de UPS niet op tijd aansloeg. Vooral oudere ict-systemen zijn gevoelig voor spanningswisselingen.'

Een gevoelig systeem lijkt aannemelijk; het is de tweede keer in evenzoveel maanden. Op 28 februari stonden reizigers eveneens met de handen in het haar toen het check-insysteem uitviel, volgens Schiphol door een elektrische storing. Des te opmerkelijker dat het nu weer gebeurt, en dit keer met grote gevolgen.

Daarna gaat kan het snel gaan met kwetsbare computers; voor je het weet staat ergens een 0 waar een 1 hoort te staan. Dan krijgt bijvoorbeeld een bagagestuk een onmogelijk gewicht toegekend, vervolgens kan het systeem de ingecheckte passagier niet aanmelden bij een luchtvaartmaatschappij, daarop raakt het netwerk van de douane in de war - totdat een veiligheidssysteem ergens onraad ruikt en zegt: ik ga mezelf herstarten. 

'Dan is Schiphol als een kerstboom van ict-infrastructuur', zegt TU Delft-docent Roling. 'Ga maar uitzoeken waar het probleem zit. De ict van de luchthaven hangt aan elkaar van verschillende systemen, die moeilijk met elkaar communiceren. Dat is amper te voorkomen bij zo'n grote, internationale operatie; luchtvaartmaatschappijen gebruiken diverse passagiersregistratiesystemen, Schiphol weer andere, de marechaussee heeft zijn ict-infrastructuur met informatie over passagiers, en zo verder.'

Die systemen zijn vaak oud, praten elk in hun eigen taal. Speciale software, middleware, vertaalt informatie van het ene computersysteem naar de taal van het andere. Dat werkt, totdat er ergens een cruciaal computerbitje zegt: ik weet het even niet meer. Zo vallen onder meer de inchecksystemen en het bagagesysteem op Schiphol uit.

Het is midden in de nacht, het begin van de meivakantie, en de eerste vakantievluchten staan paraat. Tienduizenden mensen gaan zo op weg naar Schiphol.

Meivakantie

Tegen vijf uur 's ochtends besluiten de marechaussee en Schiphol om de toegang tot het vliegveld af te sluiten. Afslagen van de A4 worden geblokkeerd; treinen stoppen niet op de luchthaven. Groepen reizigers klimmen bij het ochtendgloren met hun koffertjes over de vangrail, en proberen door de weilanden naar Schiphol te lopen.

'Een ingrijpende beslissing', zegt een woordvoerder van Schiphol. 'Dit hebben we nooit eerder gedaan. Tijdens de meivakantie vertrekken meer dan 200 duizend mensen per dag van Schiphol, en de meeste vakantievluchten gaan in de ochtend. Dat is van een heel andere orde dan slecht weer; ook dat is moeilijk, maar dat zien we aankomen en dan nemen we maatregelen. Nu was het plotseling; de terminal stroomde snel vol en er waren nog veel meer mensen onderweg. We konden de veiligheid niet garanderen.'

Ict-personeel zoekt 's nachts naar de digitale flessenhals die de boel plat heeft gelegd. Tegen half zeven in de ochtend werken de check-insystemen weer, maar de naweeën gaan nog de hele dag door. De luchthaven annuleert meer dan zestig vluchten, zo'n 5.500 passagiers zijn gestrand. Schiphol meldt dat er zondag om vier uur 's middags weer 'maximaal' wordt gevlogen, maar blijft tot maandagmiddag last houden van vertragingen.

De luchthaven belooft een onafhankelijk onderzoek.

Etappes in het stroomdrama

00.45 uur, zaterdagnacht

Kortsluiting in ondergrondse hoogspanningskabel bij Johan Cruijff Arena. Achttienduizend woningen in Amsterdam Zuidoost zitten zonder stroom. Een flits van spanningsverlaging slaat tientallen kilometers ver door het net. Op Schiphol vallen computersystemen uit.

04.30 uur

Het inchecksysteem op Schiphol blijft haperen. Op een van de drukste dagen van het jaar ligt het vliegverkeer vrijwel stil.

05.00 uur

De drukte wordt zo groot, dat Schiphol wordt afgesloten voor verkeer. Reizigers lopen met hun koffers over de snelweg en door velden richting luchthaven.

06.00 uur

Inchecken lukt weer. Het blijft een groot deel van de dag een chaos op de luchthaven.