Duitse arts ontketent beweging met verzet tegen (nazi)wet die ‘reclame’ voor abortus verbiedt
De Duitse huisarts en gynaecoloog Kristina Hänel kreeg een boete van 6.000 euro omdat zij op haar website had gemeld dat zij abortussen verrichtte. Na de verbazing volgde strijdlust – en nu heeft ze een beweging ontketend waarbij steeds meer artsen zich aansluiten.
Zelden was huisarts en gynaecoloog Kristina Hänel (62) zo verbaasd als drie jaar geleden, toen ze een dagvaarding in de brievenbus van haar praktijk vond. In november 2017 werd ze veroordeeld. Ze zou ‘reclame’ hebben gemaakt voor abortus. Boete: 6.000 euro.
Reclame? Kristina Hänel heeft geen knalkleurige advertenties in kranten laten plaatsen, noch heeft ze toekomstige moeders op sociale media aangemoedigd hun ongeboren vrucht te laten verwijderen. Wat ze wel heeft gedaan, jaren geleden al, is op de website van haar praktijk, onder het kopje ‘diensten’, het woord ‘abortus’ toevoegen. En dat is dus verboden. In Duitsland, anno 2018.
Na het vorige zomer met veel moeite ingevoerde homohuwelijk, is dit het volgende hoofdstuk in wat je ‘de Duitse discrepantie’ zou kunnen noemen. In de internationale perceptie is ons buurland vaak een stuk progressiever dan het, bij nadere inspectie, in de juridische en politieke werkelijkheid blijkt.
De praktijk van Hänel staat in Giessen, een stadje tussen de groene welvingen van de deelstaat Hessen. In de wachtkamer hangen planten en ansichtkaarten met wijsheden in het spectrum tussen feminisme en kitsch, de dekbedden in de uitslaapkamer zijn rood-met-oranjegebloemd; een zucht van jarenzeventigweemoed tussen de moderne apparatuur.
Abortus is in Duitsland illegaal. ‘Wie een zwangerschap afbreekt, wordt met een vrijheidsstraf van maximaal drie jaar of met een boete bestraft’, zo luidt het begin van paragraaf 218 van het Duitse strafrecht.
Dat het toch mogelijk is om in Duitsland een abortus te ondergaan, komt doordat de overheid een gedoogbeleid hanteert. Tot de twaalfde week wordt het afbreken van een zwangerschap geduld, nadat de zwangere vrouw drie dagen bedenktijd in acht heeft genomen die door een arts officieel moeten worden bevestigd.
Door artikel 219a wordt abortus een smoezelige praktijk, waardoor elke vrouw zich bij voorbaat schuldig voelt, vernederd
‘Maar dat betekent dus niet dat artsen hun daarover ook zelf mogen informeren’, zegt Hänel. Volgens paragraaf 219a van het Duitse strafrecht zijn artsen strafbaar die abortus promoten ‘in het openbaar, tijdens een bijeenkomst, door het verspreiden van geschriften, in hun eigen financiële voordeel of op een zeer aanstootgevende manier’.
Het wetsartikel wordt afgelopen vijf jaar steeds breder uitgelegd. Daarvoor liet het Openbaar Ministerie aanklachten op basis van 219a in de regel vallen. Nu worden er in Duitsland per jaar zo’n vijfentwintig tot dertig artsen veroordeeld tot geldstraffen – veel van hen betalen, om van het gedoe af te zijn. Hänel is dat niet van plan. ‘Door artikel 219a wordt abortus een smoezelige praktijk, waardoor elke vrouw zich bij voorbaat schuldig voelt, vernederd.’
Ongewenst zwangere vrouwen worden in Duitsland verwezen naar een zogenaamd ‘zwangerschapsconflictinformatiepunt’. Daar krijgen ze in veel gevallen een lijst met artsen in de buurt die abortussen uitvoeren. Maar in sommige gebieden, vooral in Beieren, worden die informatiepunten door kerkelijke organisaties gerund die vrouwen eerst van hun idee proberen af te praten. In de Oost-Duitse deelstaten is het taboe op abortus overigens kleiner, omdat het in de DDR legaal was.
‘Dat verbod op reclame stoelt op het achterhaalde idee dat minder informatie ook leidt tot minder abortussen’, zegt Hänel. Maar als vrouwen hun zwangerschap willen afbreken, vinden ze altijd een manier. Vroeger gingen veel vrouwen naar Nederland.’
En dan is er nog iets wat Hänel grieft. Paragraaf 219a stamt van 26 mei 1933 en is dus ingevoerd door de nazi’s. Volgens Hänel was de wet vooral bedoeld als instrument om de praktijken van Joodse artsen te kunnen sluiten. Die aborteerden vaker dan christelijke artsen.
Hänels aanvankelijke verbazing is omgeslagen in strijdlust. Ze heeft een beweging ontketend waarbij steeds meer artsen zich aansluiten. Vorige week verstuurden dertig maatschappelijke organisaties een brandbrief naar Angela Merkel. Ook de vrouwenorganisaties van de liberale FDP, de Groenen en de SPD zetten hun handtekening.
Daarmee hebben ze een glanzende twistappel tussen de stoelen van de regeringscoalitie van CDU/CSU en SPD gerold. Want de SPD had beloofd tijdens de komende regeerperiode in te zullen staan voor modernisering van de abortuswet, maar heeft daar tijdens de formatie toch vanaf gezien, om de lieve vrede met Merkels christen-democraten te bewaren.
Vervolgens heeft de nieuwe minister van Gezondheid, Jens Spahn, in paragraaf 219a een slijpsteen voor zijn conservatieve imago gevonden. In de Bildzeitung verwijt hij ‘linkse vrouwenrechtenactivisten’ dat ze ‘dierenrechten belangrijker vinden dan de rechten van ongeboren kinderen’.
De aanklacht tegen Kristina Hänel is ingediend door Klaus Günter Annen, een man die vanuit een dorp in Baden-Württemberg de website babykaust.de bedrijft. Ja, van Holocaust. Daarop staan, behalve bloederige embryo’s, ook de namen en adressen van alle artsen die in Duitsland bevoegd zijn abortussen uit te voeren, ‘massamoordenaars’ volgens Annen. Het Europese Gerechtshof besliste in 2015 dat zijn uitingen gedekt worden door de vrijheid van meningsuiting. In de Duitse krant Taz noemde Annen het aanklagen van artsen onlangs ‘zijn hobby’.
‘Het ergste is dat wanhopige vrouwen die gaan googelen de adressen van abortusartsen vaak via zijn website vinden’, zegt Hänel. Ze heeft zich vaak afgevraagd hoe het komt dat de anti-abortusbeweging nu de wind mee heeft in de rechtszaal. ‘Onder invloed van de AfD lijkt er een soort culturele terugval gaande.’
De rechts-nationalistische partij lanceerde rond de verkiezingen een soort ‘pro life’-campagne met de slogan ‘Nieuwe Duitsers maken we zelf’. Hänel werd het afgelopen jaar zo vaak met de dood bedreigd dat ze voor publieke optredens in grote steden politiebewaking krijgt.
Het gevolg van deze stemming is een dreigend tekort aan abortusartsen. ‘Jonge artsen hebben geen zich daarin te specialiseren, omdat het matig verdient, maar vooral omdat ze weten dat ze zich er niet populair mee maken’, zegt Hänel.
Dat deze wet bestaat, zegt zoveel over de positie van vrouwen in Duitsland
‘Bij mijn generatie was het een ideologische kwestie. Ik ben nog van het 1968-denken. Nederland was ons grote voorbeeld! Ik heb stage gelopen in Groningen, Heemstede en Rozendaal, omdat je hier in het reguliere geneeskundecurriculum niks over abortus kon leren.’
Na dertig jaar in het vak kan Kristina Hänel naar eigen zeggen behoorlijk goed inschatten of een vrouw zeker van haar zaak is. ‘Als dat niet zo is praat ik met haar, adviseer ik haar thuis nog eens na te denken. Soms komen ze wel vijf keer terug voor ze een uiteindelijke beslissing nemen.’
Toch gebeurt het ook dat vrouwen achteraf spijt hebben. ‘Het is ook voorgekomen dat zo iemand naar de anti-abortusbeweging is gestapt en heeft gezegd: mevrouw Hänel heeft mijn kind vermoord.’ Ze zucht.
‘Twintig jaar geleden had ook ik die boete waarschijnlijk gewoon betaald, uit angst voor mijn baan, bang omdat mijn kinderen onder mijn reputatie zouden lijden. Nu denk ik: wat heb ik te verliezen, als ik iets wil veranderen moet ik het nu doen, dus nu stel ik deze huichelachtige paragraaf aan de kaak. Dat deze wet bestaat, zegt zoveel over de positie van vrouwen in Duitsland!’
Naast de deur van de wachtkamer hangt een ingelijste ansichtkaart met een Duits rijmpje: ‘Ik ben geen prinses’, staat erop. ‘Ik moet niet gered worden. Ik ben een koningin. Ik los het gedoe zelf op.’