In de schaduw van de Brexit bezoeken Oranjes ‘North Sea Neighbour’ Elizabeth

Dertien Britse premiers heeft ze al ontvangen, dertien Amerikaanse presidenten, en nu is koningin Elizabeth toe aan haar derde Nederlandse monarch – haar ontmoeting als prinses met Wilhelmina niet meegerekend. Tijdens het tweedaagse staatsbezoek aan het Verenigd Koninkrijk van Willem-Alexander en Máxima, dat dinsdag begint, zullen wederzijdse handel en samenwerking op veiligheidsgebied belangrijke gespreksonderwerpen zijn, maar de Brexit hangt als een donkere wolk over het bezoek. Nu Brussel als ontmoetingsplek tussen Britten en Nederlanders wegvalt, worden bilaterale betrekkingen de belangrijkste, met koninklijke banden als smeermiddel.

‘North Sea Neighbours’, luidt de titel van het staatsbezoek. Op koninklijk niveau zijn het buren die elkaar netjes gedag zeggen, maar de vloer niet bij elkaar platlopen. Wat heeft de 92-jarige Elizabeth, woonachtig in een 11de-eeuws kasteel, gemeen met de 41 jaar jongere bezoeker die met zijn gezin resideert in een moderne herenboerderij? Met haar kleinzoon William zou het voor Willem-Alexander makkelijker zijn een gesprek aan te knopen, al was het maar over sport. Of vliegen: de een kan helikopters besturen, de ander KLM-toestellen.

De Windsors en Oranje-Nassau’s vormen een spiegel van hun beider landen. Aan de ene kant van de Noordzee een koningshuis waarvan de wortels reiken tot aan de Middeleeuwen, aan de andere kant een modern koningshuis als kroon op een republiek. Tegenover de Windsors met hun protocol en ceremonieel spektakel staan de Oranjes die fietsen, aandelen bezitten en met pensioen gaan. Het leidt weleens tot gegrinnik binnen de Britse paleismuren. ‘Typically Dutch’, zei Elizabeth toen ze hoorde dat Juliana de kroon had doorgegeven aan haar dochter.

Staatsbezoeken hebben altijd een aanleiding. Met haar bezoek in 1946 aan koning George VI wilde Wilhelmina de Britten bedanken voor hun rol bij de bevrijding van Nederland. Ze trakteerde de vader van Elizabeth op 36 paarden. Het bezoek had ook een persoonlijk tintje omdat de Oranjes tijdens de oorlog in Britse ballingschap hadden doorgebracht, net zoals koning Karel II die op de vlucht voor de tirannie van Oliver Cromwell in de Hollandse Gouden Eeuw belandde. Een ets van het banket in het Mauritshuis op de avond voor Karel’s terugkeer naar Engeland hangt in het Rijksmuseum.

Op die ets is ook de jonge Willem III te zien, de stadhouder die in 1688 koning van Engeland zou worden. Zijn Glorieuze Revolutie werd een mijlpaal in de eilandgeschiedenis, reden dat Elizabeth 300 jaar later voor de herdenking Nederland bezocht. Meestal vindt een staatsbezoek plaats in de beginjaren van een nieuwe vorst en zo ook tussen deze twee landen: zowel Juliana als Beatrix maakte twee jaar na de kroning de overtocht naar het Britse eiland. Beatrix trok de aandacht door, indachtig de maritieme geschiedenis van de naties, per boot te arriveren, waarna de Britse pers haar omdoopte tot Sea Queen.

Maar er zit vaak ook een politiek tintje aan een bezoek. Dat was het geval in 1972 toen de volkse Juliana voor de tweede keer in officiële hoedanigheid overstak en binnen vijf minuten, zo herinnert toenmalig Volkskrant-correspondent Peter Brusse zich, drie protocollen had geschonden: blijven kletsen, niet op de rode loper lopen en verkeerd zoenen. Dat bezoek maakte deel uit van vier zogeheten Common Market State Visits. In dat jaar was ook de Groothertog van Luxemburg naar Londen gekomen, terwijl Elizabeth Bonn en Parijs zou bezoeken. Een jaar later traden de Britten toe tot de Europese Economische Gemeenschap (EEG), de voorloper van de huidige Europese Unie.

Hoe anders is de situatie nu, 46 jaar later, twee jaar nadat een merendeel van de Britten te kennen heeft gegeven uit de EU te willen stappen. Dat nieuws moet hard zijn aangekomen in Villa Eikenhorst. Net als zijn moeder en overleden Duitse vader is koning Willem-Alexander uiterst begaan met de Europese zaak, iets waarvan hij regelmatig blijkt geeft. Eerder dit jaar zei hij in een toespraak tot het Europees Parlement bijvoorbeeld dat de EU ‘van ons allemaal is’,. Wel waarschuwde de koning dat het geen eliteproject moet worden.

Over de Brexit laat het Huis Windsor – voorheen Het Huis van Saksen-Coburg en Gotha - zich niet uit, maar in de aanloop naar het EU-referendum wist The Sun te melden dat de conservatieve koningin vóór is, omdat ze in gesprekken met politici kritische vragen zou hebben gesteld over de EU. ‘De Europese zaak maakt weinig enthousiasme los bij Elizabeth’, weet haar biograaf Robert Lacey. Bij de Windsors zouden vooral zorgen leven over de gevolgen van de Brexit voor de Britse unie, in het bijzonder voor hun geliefde Schotland.

Bezoek aan het graf van Willem III 

Tijdens het bezoek, dat al in 2015 is gepland, zal de band tussen de voormalige wereldrijken centraal staan, tussen landen die een geschiedenis van aantrekken en afstoten koesteren. Daarom zal er een bezoek worden gebracht aan het graf van Willem III in Westminster Abbey, meert een Nederlands patrouilleschip aan naast de HMS Belfast en zal het koningspaar Hollandse meesters bewonderen in Buckingham Palace. Het besef overheerst dat acht eeuwen handelsgeschiedenis vele twisten en oorlogen heeft doorstaan. De Brexit kan daar ook nog wel bij.

Die Brexit zal het eerste onderwerp zijn als het koningspaar een ontmoeting heeft met dertig op het Britse eiland woonachtige Nederlanders. Ze zullen onder meer spreken over de mogelijkheid van een dubbele nationaliteit voor Engelandvaarders. Dat onderwerp heeft een historische weerklank, zeker ook voor Willem-Alexander: zijn grootmoeder en overgrootmoeder konden beschikken over een Brits paspoort. Ook de Nederlandse koning kan er trouwens een gebruiken... als nummer 889 in de lijst van de Britse troonopvolging.