Direct naar artikelinhoud
Nieuwsbabyfoto’s van planetenstelsels

Observatorium maakt unieke babyfoto’s van andere planetenstelsels

Zo moet ons eigen zonnestelsel er ruim 4,5 miljard jaar geleden hebben uitgezien: een platte, ronddraaiende schijf van gas en stof, waarin planeten samenklonteren. Het ALMA-observatorium in Chili heeft twintig planetenstelsels-in-wording ongekend scherp in beeld gebracht.

De twintig planeet-stelsels-in-wording, vastgelegd door het ALMA-observatorium in de woestijn van Chili.Beeld NRAO/AUI/NSF

Dat ons eigen zonnestelsel ontstaan is uit een ronddraaiende schijf werd in de achttiende eeuw al geopperd door de filosoof Immanuel Kant. Zo verklaarde Kant dat alle planeten in dezelfde richting rond de zon bewegen, en ook nog eens allemaal in hetzelfde platte vlak. Maar het duurde tot de jaren negentig van de vorige eeuw voordat zulke ‘protoplanetaire schijven’ ook echt werden ontdekt bij andere babysterren, door de Hubble Space Telescope.

Het ALMA-observatorium in Chili – 66 grote radioschotels op 5.000 meter hoogte – brengt die schijven ongekend scherp in beeld. Niet met een gewone camera, maar met instrumenten die microgolfstraling opvangen: precies de zwakke radiogolfjes die uitgezonden worden door kleine stofdeeltjes. De babysterren zélf produceren die straling vrijwel niet, en zijn daardoor niet zichtbaar op de foto’s. 

Piepjong

Sommige van deze planetenstelsels zijn nog maar één miljoen jaar oud – piepjong naar astronomische begrippen. Sterrenkundigen konden de eerste resultaten bijna niet geloven. Niemand had verwacht dat er zó kort na de geboorte van een ster al zoveel structuur zichtbaar zou zijn in de protoplanetaire schijf. De heldere en donkere ringen laten zien dat het stof niet gelijkmatig verdeeld is. Dat komt mogelijk doordat er al grote, zware gasplaneten zoals Jupiter aan het samenklonteren zijn. Blijkbaar ontstaan die veel sneller dan tot nu toe voor mogelijk werd gehouden. In de toekomst zullen ook hier volwaardige planeten rondcirkelen. Wie weet ontstaat er zelfs leven.

De twintig babyfoto’s en de bijbehorende analyses zijn deze week gepubliceerd in The Astrophysical Journal. Nooit eerder hadden astronomen zo’n duidelijk beeld van het geboorteproces van planeten. De ontdekking dat stofdeeltjes hier en daar heel sterk geconcentreerd zijn, verklaart ook hoe kleine, rotsachtige planeten zoals de aarde kunnen zijn ontstaan.

‘Over de vraag of de ringvormige structuren echt al door pasgeboren planeten zijn ontstaan, zijn de meningen nog wel enigszins verdeeld,’ zegt Merel van ’t Hoff, die aan de Leidse Sterrewacht promotieonderzoek doet aan dit soort schijven. ‘Het is wel de meest aantrekkelijke verklaring, maar om het echt zeker te weten moet je ook het gas in zo’n schijf in detail bestuderen.’ Ook dat kan met ALMA, maar het is niet eenvoudig: er is weliswaar veel meer van, maar koel gas produceert lang niet zo veel microgolfstraling als stof.