Bezorgd, maar strijdbaar, zo spreken deze Brazilianen over het beschermen van de Amazone
Bossen zijn bijna even cruciaal voor het halen van de klimaatdoelen van Parijs als het terugdringen van uitstoot. Op de klimaattop in Katowice leven daarom grote zorgen over het plan van de nieuwe Braziliaanse president Bolsonaro om de bescherming van de Amazone op te heffen. ‘Maar we geven niet op.’
Het waren mooie resultaten die de Braziliaanse milieuminister Edson Duarte dinsdag op de klimaattop van Katowice kon presenteren. Brazilië heeft zijn uitstoot van broeikasgassen dit jaar met 1,3 miljard ton gekort. Het land ligt als een van de weinige landen op schema met zijn plan emissies nog vóór 2020 met 38 procent terug te dringen. ‘Zelfs opkomende landen met economische en sociale problemen kunnen dus hun pre-2020-beloften inlossen’, zei hij.
Het Braziliaanse klimaatsucces is voor het grootste deel te danken aan het terugdringen van de ontbossing in het land, dat met het Amazonegebied het grootste bos ter wereld bezit. Brazilië bracht tussen 2004 en 2012 de ontbossing van de Amazone met 84 procent terug, dankzij een betere handhaving van wetten en regels, het beperken van kredietregelingen voor boeren en het instellen van meer beschermde natuurgebieden.
De vraag is echter of dit zo blijft. De laatste onderzoeken wijzen uit dat de ontbossing sinds 2012 weer toeneemt, meldden Braziliaanse wetenschappers tijdens een persconferentie in Katowice. De oorzaken, niet verwonderlijk: verslappende handhaving, met name het gedogen van illegale ontbossing en het legaliseren van landroof, en opheffing van beschermde gebieden.
De trendbreuk is volgens experts zeer zorgelijk, want bossen zijn megasponzen waarin enorme hoeveelheden koolstof (CO2) worden opgeslagen, zowel in de vegetatie als de bodem. Dit geldt vooral voor veenbossen zoals die veel in de Amazone staan, zegt Jane Madgwick van de ngo Wetlands International. ‘Het maakt veenbossen en andere wetlands tot de eerste verdedigingslinie tegen klimaatverandering. We kunnen door meer te investeren in de bescherming van bossen en wetlands tot 37 procent van de doelen van Parijs halen.’
Uitstootbom
Het maakt de Amazonebossen tegelijk ook tot een grote bedreiging voor de strijd tegen de opwarming, waarschuwt Madgwick. ‘Als ze worden opengelegd of gedraineerd, komt er een enorme CO2-bom vrij.’ De huidige ontbossing in Brazilië kan volgens de experts in Katowice doorschieten naar 25 duizend vierkante kilometer per jaar, wat een extra 3 gigaton aan CO2 in de atmosfeer zal brengen.
Daarmee lijkt de vraag gerechtvaardigd of Brazilië met zijn hernieuwde ontbossing een spelbreker wordt voor het halen van de 1,5 graden doelstelling van Parijs. Die vraag is te meer prangend sinds de verkiezing eerder dit jaar van de extreemrechtse president Jair Bolsonaro, een klimaatontkenner die heeft aangekondigd dat hij de bescherming van de Amazone wil opheffen en Brazilië wil terugtrekken uit het akkoord van Parijs. Hij maakte overigens ook bekend dat Brazilië geen gastheer wordt voor de volgende klimaattop COP25.
Bij de Braziliaanse stand in Katowice is van de grote omwenteling nog weinig te merken. Die staat nog onder de hoede van de delegatie van de uitgaande regering-Temer, onder wie Brazilië ‘Parijs’ tekende. Er wordt dinsdag urenlang gesproken over REDD+, een klimaatprogramma waarbij landen als Noorwegen en Duitsland Brazilië vrijwillig betalen om zijn bossen te laten staan.
Inheemse volkeren
Onder Bolsonaro zal alles veranderen, vreest Sonia Guajajara, een leider van de ABIB, een federatie van inheemse (indiaanse) volkeren in Brazilië. Ze was dit jaar kandidaat voor het vicepresidentschap, als eerste indiaanse vrouw, en ageert nu in Katowice met andere indiaanse leiders gehuld in verentooi voor het behoud van de Amazone en de rechten van inheemse volkeren.
De grootste bedreiging voor de Amazone is nu de nieuwe regering van Brazilië, aldus Guajajara. ‘Bolsonaro wil met ontwikkelingsprojecten het bos openleggen voor landbouw, veeteelt, mijnbouw en waterkrachtprojecten. De nieuwe regering kan met haar neoliberale dereguleringsbeleid ook projecten als REDD+ in gevaar brengen. We leven op een zeer bedreigend moment.’
Dat geldt vooral de indianen, zegt Guajajara. ‘Wij zijn vanouds bosbeschermers (in indianenreservaten is de ontbossing het laagst, red.) en leveren zo een grote bijdrage aan het klimaatbeleid, maar voor Bolsonaro zijn we een obstakel voor de economische ontwikkeling. Hij wil geen vierkante millimeter voor ons reserveren, en zelfs bestaande reservaten openleggen voor exploitatie.’
Volgens sommige experts hoeft het zo’n vaart niet te lopen. Bolsonaro is mede gekozen met steun van de machtige agrosector van veeboeren en sojatelers, en die hebben belang bij de strijd tegen opwarming en ontbossing. Ontboste gebieden worden warmer en droger. Dat is slecht voor landbouw en veeteelt. Ook heeft de exportsector belang bij goede internationale relaties.
In of uit ‘Parijs’
Alfredo Hélio Syrkis van het Braziliaanse Forum voor Klimaatverandering wijst erop dat niet al Bolsonaro’s beoogde ministers klimaatontkenners zijn. ‘Ze snappen dat uit Parijs stappen schadelijk voor het land zal zijn. Ik denk dus dat Brazilië in Parijs blijft, maar ik weet het niet zeker. Ik dacht destijds ook dat de VS erin zouden blijven. Een geruststelling is dat meer dan 80 procent van de gewone Brazilianen ervan overtuigd is dat door de mens veroorzaakte opwarming bestaat en we daar dringend iets aan moeten doen.’
Dat vindt ook Guajajara, die rondloopt met een met oorlogsverf beschilderd gezicht. ‘We gaan een moeilijke vier jaar krijgen. Met veel geweld tegen actievoerders. Het kan best gevaarlijk worden, maar we zijn niet bang voor de regering. We bereiden ons voor op het gevecht, en zijn niet van plan ten onder te gaan. We geven niet op. Onze pijlen zullen doel treffen.’
