Direct naar artikelinhoud
Kernenergie op de agenda

Een tweede Nederlandse kerncentrale? De argumenten voor en tegen op een rij

In Engeland wordt bij Wales Hinkley Point C gebouwd, een reus van 3,2 gigawatt, bijna zes keer zo groot als Borssele.Beeld Getty Images

Sinds vorige week staat kernenergie plots weer op de agenda. Nadat Arjen Lubach in zijn weekendprogramma een lans brak voor kernenergie, pleitte ook Klaas Dijkhoff (VVD) voor meer kerncentrales in Nederland. De belangrijkste argumenten op een rij.

Argumenten voor kernenergie

1. Klimaatdoelstellingen kunnen erdoor worden gehaald
In zijn recentste rapport laat het ­internationale klimaatpanel IPCC er geen twijfel over bestaan: wil je de klimaatdoelstellingen halen, dan kun je eigenlijk niet meer om kernenergie heen. In de 85 klimaatscenario’s die het IPCC in het rapport schetst, komt het gemiddeld uit op een wereldwijde verdubbeling van de energiebijdrage door kernenergie in 2050.

‘Tegelijkertijd gaat de bijdrage van fossiele brandstoffen in de scenario’s fors naar beneden’, zegt Bart Strengers van het Planbureau voor de Leefomgeving en lid van de Nederlandse delegatie van het IPCC. Alleen op die manier kan de opwarming van de aarde onder 1,5 graad worden gehouden.

Die afname van de fossiele energieproductie moet elders worden goedgemaakt. Dat kan door meer wind- en zonne-energie, door meer kernenergie, maar ook met behulp van andere methoden zoals verbranding van organische materialen (biomassa) en CO2-afvang en -opslag, in vakjargon ook wel carbon capture and storage (CCS) genoemd. De precieze mix van al die methoden is vooral een politieke discussie. De wetenschappers van het IPCC tonen daarom alleen opties en doen verder geen suggesties.

In Nederland groeit momenteel de politieke voedingsbodem voor kernenergie. VVD en CDA pleitten onlangs voor een haalbaarheidsonderzoek naar nieuwe kerncentrales in Nederland. ‘Maar vergis je niet: meer kernenergie is volgens het IPCC niet per se nodig’, zegt Strengers. Op dit moment wekken kernreactoren wereldwijd 2 procent van de energievoorziening op. In het IPCC-scenario met de minste kernenergie daalt die bijdrage naar 0,43 procent. In het scenario met de meeste kernenergie stijgt het aandeel tot 13,6 procent. Gemiddeld komen de 85 IPCC-scenario’s uit op een verdubbeling ten opzichte van nu: 4,22 procent aan kernenergie.

Het gaat daarbij om modellen op globale schaal. Als kernenergie ­wereldwijd verdubbelt, betekent dat niet dat Nederland per se kerncentrales moet bijbouwen. Het Planbureau voor de Leefomgeving bekeek dit jaar nog hoe de Nederlandse CO2-reductiedoelstellingen voor 2030 (49 procent minder uitstoot) kunnen worden gehaald. Een extra kerncentrale zal geen bijdrage kunnen leveren aan die doelstellingen. De bouw van een centrale duurt al snel tien jaar. ‘Als je niet nu al plannen hebt klaarliggen, ben je te laat’, zegt Robert Koelemeijer, hoofdauteur van het Planbureau-rapport. ‘Voor de periode na 2030 is kernenergie wel een optie’, zegt hij. ‘Maar ook dan is extra kernenergie in Nederland niet noodzakelijk. Met zon, wind, biomassa,  ­waterstof en CCS zijn er voldoende opties om de uitstoot verder te verlagen.’

2. Het is een constante energiebron
Tien flinke kerncentrales zijn er grofweg nodig om aan de huidige elektriciteitsbehoefte van Nederland te voldoen. ‘In werkelijkheid wil je een mix van kernenergie en zonne- en windenergie’, zegt reactorfysicus Jan Leen Kloosterman van de TU Delft.

Zon en wind zijn geen constante energiebronnen. Bij te weinig of geen wind of te weinig zon gaat na verloop van tijd de energietoevoer haperen. Bij kernenergie bestaan die problemen niet. Weliswaar ligt de oude kerncentrale in Borssele elk jaar drie weken stil om splijtstof te herladen, maar moderne kerncentrales doen dat slechts eens per anderhalf jaar.

Toch valt de leveringszekerheid van kernenergie in de praktijk soms tegen. In België bijvoorbeeld valt tegenwoordig de ene na de andere kerncentrale uit. Slecht geworden beton, plotselinge lekjes; door allerlei onderhoudswerk dreigt daar zelfs een energietekort. Maar de Belgische centrales zijn sterk verouderd. ‘Moderne kerncentrales hebben een leveringszekerheid van 90 procent’, zegt Kloosterman.

Een recent rapport van de Amerikaanse technische universiteit MIT laat zien dat het terugdringen van CO2 veel goedkoper wordt wanneer wordt gebruikgemaakt van kernenergie. ‘Dat komt ook doordat kerncentrales in de winter en in windstille perioden je van energie kunnen voorzien’, zegt Kloosterman.

Het onderzoek van MIT keek naar regio’s in de VS en in China, maar soortgelijke conclusies kunnen ook voor Nederland worden getrokken. Ook hier is het met kernenergie iets goedkoper om de Nederlandse klimaatdoelstellingen te halen, zegt Koelemeijer. Althans, als je ervan uitgaat dat de centrales continu draaien. ‘Maar veel scheelt het niet.’

3. Kernenergie leidt relatief tot weinig doden
Van alle energievormen veroorzaakt kernenergie de minste slachtoffers. ‘Het klinkt een beetje kil, maar de gezondheidsrisico’s per opgewekte eenheid elektriciteit zijn bij kernenergie laag’, zegt Bart Strengers.

In zijn televisie-uitzending van vorige week liet Arjen Lubach een overzicht zien van de doden veroorzaakt door kernenergie, waarbij hij verwees naar een wetenschappelijk artikel in het vakblad The Lancet uit 2007. Daarin beschreven onderzoekers dat vooral bruinkool en steenkool veel doden veroorzaken, doordat ze de lucht die we inademen vervuilen. Overigens merken de Lancet-auteurs in hun artikel expliciet op dat ze géén rekening houden met eventuele doden bij grootschalige kernrampen. ‘Nucleaire energie blijft controversieel’, schrijven ze, ‘vanwege de zorgen over afvalopslag en de potentie voor catastrofale ongelukken.’

4. Alternatieven blijken in de praktijk smeriger
In 2011 besloot Duitsland dat het zijn kerncentrales ging sluiten. Het resultaat? Smeriger energie. ‘Wat ze in Duitsland doen, is onbegrijpelijk’, zegt Kloosterman. ‘Daar gaan ze weer bruinkoolcentrales gebruiken, de vervuilendste manier van energie opwekken.’

Dat is extra schrijnend omdat Duitsland de afgelopen jaren juist veel investeerde in zon en wind. Door de kerncentrales te sluiten, is Duitsland er qua CO2-uitstoot straks niets mee opgeschoten. Ze gaan hun eigen doelstelling van 40 procent minder uitstoot in 2020 niet halen en blijven steken op 32 procent. ‘Dat is bijzonder zuur’, aldus Kloosterman.

Volgens Koelemeijer moet Duitsland zijn energievoorzieningen nu nog verder overhoop gooien. ‘Op termijn moeten ze die bruinkoolcentrales toch sluiten. Ze zullen dus nog meer moeten investeren in alternatieven.’

Argumenten tegen kernenergie

1. Kerncentrales zijn duur
Een kerncentrale bouwen kost miljarden. Bovendien hebben de bouwprojecten ook nog eens de neiging meer te kosten dan begroot. Dat komt doordat voor kerncentrales geen uniforme standaarden bestaan. Elke centrale is een uniek project. Dat stuwt de kosten omhoog. En dan is er nog het ontmantelen van de reactor wanneer die na tachtig jaar op is. Dat kost ook nog eens honderden miljoenen. ‘De investering is zo groot dat je als eigenaar wilt dat de centrales zo veel mogelijk draaien’, zegt Robert Koelemeijer, ‘terwijl ze in Nederland vooral geschikt zouden zijn als achtervang voor zonne- en windenergie.’

Nederlandse overheidsinvesteringen gaan nu vooral naar wind- en in mindere mate naar zonne-energie. Nederland kent zelfs een overcapaciteit doordat er ook nog kolen- en gascentrales zijn. Er is dus geen vraag naar extra elektriciteitsproductie. ‘Een kerncentrale bouwen kan daarom nu alleen met overheidssubsidie’, aldus Koelemeijer.

Zo’n subsidie kan ten koste gaan van zonne- en windenergie of van uitgaven in andere sectoren als zorg of onderwijs. ‘De overheid kan elke euro ook maar één keer uitgeven’, aldus Koelemeijer.

2. Uranium raakt ook een keer op
Kernreactoren gebruiken uranium als brandstof. Net als fossiele brandstoffen raakt uranium een keer op. De vraag is: wanneer? ‘Er is nog heel veel uranium’, zegt Kloosterman van de TU Delft. Op dit moment bevat uraniumerts grofweg 5 tot 10 procent uranium. ‘Van dat erts hebben we een voorraad die nog honderd tot honderdvijftig jaar meegaat’, zegt Kloosterman. Die beschikbare hoeveelheid wordt groter als producenten ook bereid zijn slechter erts te gaan winnen. Dat is wel duurder.

De volgende stap is om zeewater te gebruiken, dat zit vol uranium. Op dit moment is het nog niet rendabel om dat uranium eruit te halen – het is een factor tien duurder dan andere methoden – maar in de toekomst ligt dat mogelijk anders.

Tegelijkertijd wordt de reactortechnologie beter. ‘Onze huidige reactoren gebruiken maar 1 procent van het beschikbare uranium. De vierde generatie kerncentrales kan straks honderd procent gebruiken. Dan heb je ineens nog genoeg uranium voor de komende tienduizend jaar’, zegt Kloosterman.

3. Kernafval blijft een groot probleem
De opvang van kernafval in Nederland is tijdelijk. Bij Zondag met Lubach liet Arjen Lubach zien dat Nederland zijn kernafval nu bovengronds opslaat in een groot, oranje gebouw met dikke muren, vlak bij de kerncentrale. ‘Maar dat gebouw gaat maar honderd jaar mee’, zegt Strengers. ‘Het is dus niet even 1,7 meter beton eromheen en klaar.’

Kloosterman ondersteunt die constatering. ‘We hebben nu zo weinig radioactief afval dat het echt stupide zou zijn om nu al een permanente ondergrondse opslag te bouwen’, zegt hij. In plaats daarvan heeft Nederland besloten het materiaal eerst in te zamelen en pas over een jaar of honderdvijftig onder de grond te stoppen.

Naar dat soort ondergrondse opslag is veel onderzoek gedaan, waaruit keer op keer blijkt dat het technisch mogelijk én veilig is. ‘De oplossing is er dus’, zegt Kloosterman. ‘Maar dat wil nog niet zeggen dat het publiek die oplossing ook accepteert.’ Het materiaal dat in Nederland ligt, blijft tienduizend jaar gevaarlijk. ‘Dat is op de menselijke schaal ontzettend lang. Dat maakt het lastig te accepteren.’

4. Als het misgaat, gaat het goed mis
Bij kernenergie blijft het risico bestaan op megarampen. ‘Bij de ramp in Fukushima was er slechts één dode, maar er raakte ook een groot gebied onbewoonbaar. Vijftigduizend Japanners moesten verhuizen’, zegt Bart Strengers. Wat de gezondheidseffecten van Fukushima op de lange termijn zijn, zal nog moeten blijken.

Moderne reactoren zijn veel veiliger dan die in Fukushima. ‘Die kans op zo’n soort ramp is tegenwoordig nihil’, aldus Kloosterman van de TU Delft. Moderne kerncentrales hebben drie zogeheten omhullingen, twee van beton en eentje van staal, muren die radioactief spul als het misgaat veilig moeten ‘binnensluiten’.

‘Fukushima was een van de eerste reactoren. Die zijn al snel niet meer gebouwd. De stalen omhulling die eromheen zat, was te klein’, zegt Kloosterman. ‘Als daar een moderne reactor had gestaan, was de reactorkern wellicht beschadigd, maar had dat weinig invloed op de omgeving gehad.’

Toch blijft de vraag wat er gebeurt wanneer terroristen kwaad in de zin hebben. Onderzoeken van de Amerikaanse Nuclear Safety Commission en haar Canadese tegenhanger concludeerden dat de omhullingen stevig genoeg zijn om bijvoorbeeld de impact van een vliegtuig te weerstaan. Maar betekent dat dat er geen enkele manier bestaat waarop terroristen een aanslag kunnen plegen op een kerncentrale? ‘Dat is voor mij geen onderzoeksthema’, zegt Kloosterman. ‘Wij rekenen alleen de natuurkundige veiligheid.’

Opinies over kerncentrales

Het is tijd voor milieuminnend links om water bij de ideologische wijn te doen, betoogt wetenschapsredacteur Maarten Keulemans in een opiniestuk. Want zonder kernenergie houden we de opwarming van de aarde nooit onder de 2 graden.

‘Het komt geregeld voor dat ik mij bij een maatschappelijk probleem afvraag: wat zou Rudy daarvan vinden’, schreef columnist Max Pam. Nu de discussie weer is opgelaaid duikt Pam in de Kousbroek-archieven. 

We voeren de verkeerde discussie, meent Bert Wagendorp. Het is volgens hem niet de vraag of we de bouw van kerncentrales willen toestaan, maar of we kernstroom, net als die uit wind en zon, willen subsidiëren.