Hoe surfers de extreem hoge golven van Nazaré ontdekten

Het was de grootste golf die Rodrigo Koxa ooit had gezien. ‘Het is een bom, Koxa, wil je erop?’ vroeg zijn maat Sergio, die op de jetski zat. Een bom, zo noemen ze de allergrootste golven. ‘Ja, ik doe het!’ riep Koxa, een surfer uit Brazilië. Meteen werd hij achter de jetski aan op de golf getrokken die achter hem oprees.

Het was een golf met een grote driehoekige schuimkop. Koxa beschrijft in een restaurant in het Portugese kustplaatsje Nazaré hoe hij niet wilde ontsnappen over de schouder van de golf. Hij maakte een bocht, om recht naar beneden te surfen. Op topsnelheid. ‘Achter mijn rug brak de golf. Ik wist zeker dat dit de grootste golf van mijn leven was: door de snelheid, de druk, de hele sensatie.’

En verder, wat dacht hij op die novemberdag in 2017? Koxa schudt zijn hoofd. ‘In een golf leef je in het moment. Je denkt niet aan de toekomst, niet aan het verleden. Normaal heb je misschien elke dag tien minuten dat je in het heden kunt leven. Maar als je surft, kun je uren doorbrengen in het heden. Dat is voor mij als een drug.’

Na die ene, gedenkwaardige golf, begon voor de de 39-jarige Rodrigo Koxa het wachten. Zou hij het wereldrecord voor de Largest Wave Ever Surfed hebben verbroken? Het is de World Surf League die daarover gaat: ieder jaar sturen surfers foto’s van zichzelf op de machtigste golven naar Los Angeles, en daar wordt net zo lang gemeten en gerekend tot er een winnaar is.

Nazaré is befaamd om zijn reuzengolven sinds de surfer Garrett McNamara er in 2011 het wereldrecord verbrak. Sindsdien stromen surfers uit de hele wereld toe. Vanaf het Fort van de Aartsengel Michaël, dat hoog op de kliffen van Nazaré ligt, zie je hoe de golven omhoog komen uit de zee en aan hun onstuitbare opmars naar het land beginnen. Dichterbij veranderen ze in bulderende watervallen, van 10, 12, 15 meter hoog – en dat op een winterdag die niet eens uitzonderlijk is.

Het is alsof de oceaan over duizenden kilometers zijn krachten heeft opgespaard, en al zijn machtsvertoon voor Nazaré heeft bewaard. In werkelijkheid zit het anders. Deze golven worden gevormd door een gigantisch onderzees ravijn, dat ruim 200 kilometer de zee in steekt en op z’n diepst vijf kilometer is.

Door dat ravijn komen de golven met hoge snelheid op de kust af, nauwelijks afgeremd door de zeebodem. Totdat ze plotseling stuiten op ondiep water. Dan worden ze opgestuwd, de hoogte in. Soms komen hier golven van 30 meter voor, net zo hoog als een gebouw van tien verdiepingen.

En toch: zonder de surfers die zich op zonnige winterdagen op die golven wagen, was het allemaal maar half zo spectaculair. Iedere surfer is een kleine Odysseus die onbevreesd de Cycloop, die woeste reus, tegemoet treedt. De mannen en vrouwen op hun boards zien eruit als sierlijke zwarte figuurtjes, die de golf uitdagen, met hun bochtjes, en hun moed - een verleidelijke dans die het water tot waanzin lijkt te drijven.

De surfers proberen uit die schuimbekkende muil van de golf te blijven, en dat lukt ze verbazingwekkend vaak. Zelfs als het vanaf de kant lijkt alsof ze zijn verzwolgen, komen ze meestal weer tevoorschijn. Ze ontsnappen over de schouder van de golf, juichend over hun triomf over de zee.

Met boven zich een wolk van waterdruppels rollen de golven dan door naar het strand, iets ten noorden van de kaap. De waterdruppels breken het zonlicht, en boven de branding ontstaat de ene regenboog na de andere - een kleurige erehaag voor de surfers, ben je geneigd te denken.

De drone van de gemeente vliegt er als een zeemeeuw boven, klaar om dit spektakel aan de wereld te laten zien.

Hoogste golven

Nazaré is het ultieme doel voor onverschrokken surfers geworden dankzij Dino Casimiro (41). Hij groeit op in een van de vissersfamilies uit het dorp. Zijn jeugd brengt hij door in de branding. Hij en zijn vrienden jatten de piepschuimen deksels van de bakken waar de vrouwen de vis in doen, en die gebruiken ze als bodyboards. Steeds hoger worden de golven waarop ze zich laten meevoeren. En al snel leren ze: de hoogste golven zijn te vinden bij het Noorderstrand, voorbij de klif met het fort en de vuurtoren.

‘Zelfs als er in Nazaré geen golven zijn’, zegt Dino, ‘is de zee bij het Noorderstrand des duivels.’

Nazaré lijkt op het eerste gezicht een dorp te zijn dat geen vrees heeft voor de zee. Haast uitdagend staan de witte huizen onbeschermd tegenover het strand. Soms stroomt het water bij vloed de straten in. Dan dweilen de mensen hun vloeren en hervatten hun normale leven. Maar de zee rond de vuurtoren, die boezemt de inwoners ontzag in.

Zijn grootmoeder waarschuwt Dino keer op keer: ga niet naar het Noorderstand, dat wordt je dood. Ze is zo’n vrouw die in de klederdracht van Nazaré loopt, zeven rokken over elkaar, tegen de koude wind die vanaf de Atlantische Oceaan komt. Nog ziet ze op het strand de vrouwen staan die hun mannen ten onder zien gaan in de golven.

Altijd vraagt Dino zich af: wat als hier op een dag de beste surfer van de wereld zou zijn, iemand die de kennis en de durf heeft om deze golven te trotseren? En dan, op een dag in 2005, neemt hij een foto die voor Nazaré van historisch belang zal blijken te zijn. Er is een reusachtige golf op te zien, een muur van water die op de rotskust afstevent.

Dino vindt op internet het e-mailadres van Garrett McNamara, en stuurt de foto op. Hij heeft gelezen over de successen van de man uit Hawaii. McNamara reist de hele wereld over op zoek naar de grootste golven –zelfs in Alaska surfte hij, op de golven die ontstaan doordat er enorme stukken ijs afbreken van een gletsjer.

‘Ik kreeg onmiddellijk antwoord’, vertelt Dino. ‘That wave is big, kreeg ik te horen. Garrett wilde weten: waar is dit? Zijn er ook jetski’s? Ik vond het ongelooflijk: een beroemde surfer die reageert op een mailtje uit een klein dorp in Portugal.’

Maar daar blijft het bij. Vijf jaar lang gebeurt er niets. Dan gaat, midden in de nacht, ineens Dino’s telefoon. Het is Garrett. ‘Ik wil naar Nazaré komen’, zegt hij. En zo gebeurt het. De gemeente tuigt, geholpen door commerciële sponsors, een heel project op voor de ontvangst van de Hawaiiaanse surfer.

Garrett krijgt zelfs de hulp van de Portugese marine, die hem kaarten van de oceaanbodem geeft. En dan, in het najaar van 2010, gebeurt wat onmogelijk leek. Voor het eerst surft er een man op de golven van Nazaré – al houdt hij het voorlopig bij de middelgrote, van tien, vijftien meter hoog.

Een jaar later komt Garrett weer naar Portugal, nu met het voornemen ook de hoogste golven te bedwingen. ‘De planning en training namen een jaar in beslag, en als je erover nadenkt moet je vaststellen dat dit de manier was waarop het Kanaal voor het eerst werd overgezwommen, en waarop de Everest werd beklommen, en waarop Amundsen naar de Zuidspool skiede: zulke uitdagingen waren onderwerp van uitgebreid onderzoek en contemplatie’, schrijft de Amerikaanse reisschrijver Paul Theroux erover.

Op 1 november 2011 raast Garrett McNamara naar beneden over een golf van 78 foot (23,77 m). Het is een nieuw wereldrecord. ‘We wisten dat we grote golven hadden’, blikt Dino terug, ‘maar niet dat het de grootste golven ter wereld waren.’

Wereldrecord verbroken

Het hoofdkwartier van Garrett McNamara en zijn medesurfers werd een restaurantje aan de boulevard: A Celeste. Nu, een paar jaar later, laten de obers trots een fotocollage zien van de surfers in hun restaurant, die erbij schreven: ‘Voor onze moeder Celeste’. Aan de tafeltjes zitten opvallend veel groepjes mannen, die elkaar bij binnenkomst grijnzend de surfersgroet brengen (duim en pink gestrekt, de andere vingers ingeklapt). ‘Dat is Rodrigo Koxa’, wijst een van de obers.

Het is Koxa gelukt. In april 2018 kreeg hij te horen dat hij zes maanden eerder het wereldrecord van McNamara had verbroken. De golf van de Braziliaanse surfer had een hoogte van 80 feet (24,38 meter). ‘De dag waarop ik hoorde dat ik de winnaar was, was de beste dag van mijn leven’, zegt hij met een brede lach.

Koxa moest van ver komen. In 2014 scheelde het weinig of hij was te pletter geslagen op de rotsen van Nazaré. Hij is niet de enige die de dood nabij is geweest: ook de wereldkampioen bij de vrouwen, Maya Gabeira, verdronk bijna toen ze haar enkel brak, haar zwemvest werd uitgesleurd en ze bewusteloos kopje onder ging. Ze werd op het laatste moment gered.

Nadat Koxa bijna ten onder was gegaan in de zee van Nazaré, durfde hij niet meer. Hij leed aan angsten en nachtmerries. Uiteindelijk duurde het een jaar voordat hij zijn zelfvertrouwen terug kreeg – met de hulp van zijn vrouw, een psychologe, en zijn team.

‘Natuurlijk ben ik soms bang’, bekent Koxa. ‘Maar de kunst is om daarmee om te gaan.’ Hij prakt in de grote berg gebakken aardappels, vlees en sla die eigenaresse Celeste hem voorzet. ‘Het is net als op school’, zegt hij. ‘Als je net genoeg doet om de toets te halen, dan ga je met angst naar de les. Ik probeer een leven te leiden waarin ik altijd voorbereid ben. Ik heb een vrouw, ik eet goed, ik slaap genoeg. Ik kies het beste materiaal, en ben voortdurend in het water, aan het trainen met mijn team – we zijn altijd samen, alsof we getrouwd zijn. Iedereen moet precies weten wat hij moet doen. Als je vertrouwen voelt, dan kun je de angst bedwingen.’

En toch: op de dag dat Koxa zijn wereldrecord in handen kreeg, brak een andere geweldenaar van een golf de rug van de Britse surfer Cotty. Hier, in Nazaré.

Toerisme

Het was een belangrijke verkiezingsbelofte van Walter Chicharro (48), de burgemeester van Nazaré: hij zou het oude Fort van de Aartsengel Michaël, in 1577 gebouwd om de aanvallen van onder meer Hollandse piraten af te weren, open stellen voor publiek. Na de surfers moesten ook de toeristen naar zijn dorp komen. Het verwaarloosde fort was de perfecte uitkijkpost over de zee. Chicharro liet er ook tentoonstellingen inrichten: gesigneerde surfboards van beroemde surfers, fotografie, uitleg over de trog van Nazaré en sculpturen van plaatselijke kunstenaars.

‘Nazaré werd altijd al druk bezocht in de zomer, vanwege het strand’, zegt Chicharro, zijn haar in ordelijke golfjes over het hoofd gekamd. ‘Maar nu kennen we geen laagseizoen meer.’ Juist in de wintermaanden zijn de golven op z’n hoogst.

Chicharro – zijn naam betekent horsmakreel, vertelt hij trots – kent de bezoekerscijfers uit zijn hoofd. In 2014, toen het fort net geopend was, kwamen er 44 duizend mensen. En in 2018? Rond de 250 duizend, volgens de laatste schattingen. Glimmend: ‘En geen enkele kabelbaan heeft zo veel passagiers als die van ons, die omhoog naar de kliffen gaat.’

De gemeente doet ondertussen goede zaken. De burgemeester lanceerde een eigen kledinglijn onder de naam Praia do Norte (Noorderstrand). Daarmee verdiende hij afgelopen jaar een paar honderdduizend euro. ‘Van het geld dat het toerisme oplevert, verbeteren we het dorp’, zegt Chicharro, uitkijkend vanaf het fort. De boulevard werd opgeknapt, er kwam een nieuw gezondheidscentrum, een schoolgebouw, en een busstation.

Zelfs de nationale overheid van Portugal heeft ontdekt dat Nazaré een goudmijn kan zijn. Ze prijst het land op het Times Square in New York aan met slechts één beeld: de hoogste golf ter wereld, die op ware grootte van het scherm spat. De boodschap: ‘Visit Portugal.’

Op een terras in Nazaré kijkt Dino Casimiro, de man met wie het allemaal begon, naar de toeristen die langs slenteren. Ze kopen nootjes bij een vrouw in klederdracht die op haar notenkraam een grote foto van Garrett McNamara heeft laten printen. Of anders bestellen ze bij een foodtruck wel een Crêpe McNamara (banaan, aardbei, chocopasta).

Casimiro zucht. ‘Voor de economie van Nazaré is het goed geweest’, zegt hij. ‘Maar zelf heb ik er psychische problemen van gekregen. Wat als er iets ergs gebeurt? Dan voel ik me daar verantwoordelijk voor.’

Het is de aloude angst dat iemand zal sterven in de golven. Een angst die Nazaré nooit verlaat.