Gewelddadige Saoedische familie? Niet vanzelf een grond voor asiel

Is huiselijk geweld een grond voor asiel? Die vraag is aan de orde, nu Rahaf Mohammed al-Qunun asiel heeft aangevraagd in Canada en inmiddels gekregen, zo heeft premier Justin Trudeau vrijdagavond be­vestigd. Volgens de Thaise immigratiedienst is zij vrijdag op het vliegtuig gestapt.

Woensdag kreeg de 18-jarige ­Saoedische van de VN-vluchtelingen­organisatie UNHCR al de vluchtelingenstatus. Zij had zich opgesloten in haar hotelkamer in Bangkok. In ­Saoedi-Arabië vreesde zij de wraak van haar familie, die ze was ontvlucht.

Niet bekend is op welke gronden Al-Qunun asiel heeft aangevraagd. Mogelijk voert zij aan dat zij – zoals ze tegen de BBC zei – de islam heeft afgezworen. Klopt dat bericht, dan kan het eenvoudig zijn. Afvalligheid van de islam is in Saoedi-Arabië een ernstig vergrijp. De zaak valt dan rechtstreeks onder het Vluchtelingenverdrag.

Ingewikkelder wordt het wanneer godsdienst geen rol speelt. De vrouw moet dan aanvoeren dat zij thuis het slachtoffer was van huiselijk geweld en dat zij vreest voor haar leven.

Volgens het Vluchtelingenverdrag kan er ‘gegronde vrees voor vervolging’ bestaan om vijf mogelijke redenen: politieke overtuiging, religie, ras en etniciteit. De vijfde grond is een soort vangnet: ‘lidmaatschap van een bepaalde sociale groep’. Wat dat behelst staat niet vast. ‘Vrouwen’ als ­zodanig, dat gaat ongetwijfeld te ver. Lhbti’ers zijn wel in veel landen doorgedrongen tot de vangnetcategorie.

Huiselijk geweld

UNHCR-woordvoerder Andrej ­Mahecic antwoordt zonder meer ‘ja’ op de vraag of huiselijk geweld een ­reden voor de vluchtelingenstatus kan zijn. ‘Volgens onze standaardprocedures worden vrouwen die het slachtoffer zijn van seksueel of huiselijk geweld, en vrouwen die risico ­lopen vanwege culturele, sociale of economische omstandigheden, ­beschouwd als asielzoekers met bijzondere noden.’

Hoewel ‘gender’ niet voorkomt in het Vluchtelingenverdrag, is dit ‘breed geaccepteerd’, zegt Mahecic. ‘Daarom omvat de definitie van vluchteling, mits goed geïnterpreteerd, gender-gerelateerde claims.’

Maar juist die interpretatie maakt de kwestie lastig. Het zijn nationale overheden die beslissen, en lang niet altijd worden vrouwen toegelaten die zeggen thuis gevaar te lopen. Immigratiediensten beschouwen geweld in de familie maar al te vaak als privékwestie. Huiselijk geweld komt wereldwijd op grote schaal voor en voor je het weet is het hek van de dam.

De praktijk verschilt van land tot land. Een belangrijke factor is veelal de vraag of de bedreigde vrouw kan rekenen op de bescherming van de overheid van haar land. Zij moet aannemelijk maken dat die bescherming ontbreekt, zegt Hemme Battjes, hoogleraar Europees asielrecht aan de Vrije Universiteit.

Nederlandse praktijk

De Nederlandse praktijk is niet eenduidig. De IND stelt op zijn website dat slachtoffers van huiselijk en eergerelateerd geweld in aanmerking kunnen komen voor een verblijfsvergunning. Een vanzelfsprekende toegang tot asiel is het echter zeker niet. ‘Het hangt sterk af van de omstandigheden’, volgens Battjes.

In 2016 werd de asielaanvraag afgewezen van een Georgische vrouw die zei bang te zijn voor haar gewelddadige, drankzuchtige echtgenoot. De IND zag het als een privékwestie. De rechter schoof dat argument terzijde, hoewel hij het beroep ongegrond verklaarde: de vrouw had de dreiging ­onvoldoende hard kunnen maken.

In Europese landen kunnen bedreigde vrouwen zich overigens, naast het Vluchtelingenverdrag, op nog een wetstekst beroepen. Artikel 3 van het Europees mensenrechtenverdrag (EVRM) is een nadere aanscherping van het beginsel ‘niet terugzenden als een persoon gevaar loopt’ en indien de staat in gebreke blijft.

Canada

In Canada geldt het EVRM uiteraard niet. Maar het heeft een liberaal asielbeleid en vrouwen die gevaar ­lopen worden in ruime mate toe­gelaten. Van de bijna drieduizend vrouwen die tussen 2013 en 2017 asiel vroegen wegens huiselijk geweld, kreeg 58 procent de vluchtelingenstatus.

Ook in Canada geldt: alles hangt af van de omstandigheden. In dit geval heeft de slechte reputatie van Saoedi-Arabië inzake vrouwenrechten ongetwijfeld een rol gespeeld. Ook hier is waarschijnlijk gekeken naar de beschermende rol van de staat. En hoe dan ook kon Canada het zich moeilijk veroorloven een vrouw af te wijzen die wereldwijd zoveel aandacht trok, en sympathie opriep.