Direct naar artikelinhoud
ReportageHet CDU na Merkel

Na Merkel verlangen CDU’ers terug naar de sfeer van de Kleinstadt

In provincieplaats Brilon zijn ze niet zo dol op Angela Merkel. In plaatsgenoot Friedrich Merz zien ze een opvolger die de kleinburgerlijke kant van de CDU in ere kan herstellen. Tijd voor een conservatieve revival die de AfD de pas afsnijdt, vinden ze in Brilon. 'Traditie wordt in Brilon met hoofdletters geschreven.’

Brolin, Duitsland. CDU Partijleden Sophie Boddieller (20) studente Economie, en Nicolas Hilkenbach student sociaalwerk lopen door hun stad Brolin met op de achtergrond het raadshuis.Beeld raymond rutting

Vanmorgen vroeg zat hij in al de kerk, vanmiddag moet Eberhard Fisch (46) naar het kerkhof om de doden in zijn familie te herdenken. Allerheiligen is een vrije dag in Brilon, een stadje in het katholieke Sauerland, maar wel een vrije dag met een vast programma. Tussen de bedrijven door moet de fractievoorzitter van de lokale CDU nog de rommel opruimen van het slaappartijtje dat zijn dochter gaf voor haar twaalfde verjaardag. De grote, goedlachse politicus gaapt.

Toch maakt Fisch graag tijd om te praten over de vrouw wier herdenking in de afgelopen week is begonnen, al is ze dood noch heilig: Angela Merkel.

Hoewel, nog liever praat Fisch over haar opvolging, over de kandidaat van zijn voorkeur: Friedrich Merz, de leeftijdgenoot van Merkel die voor minstens zo’n grote CDU-carrière leek weggelegd, tot zij hem in 2000 van de troon stootte. Merkel werd kanselier, Merz succesvol zakenman. Maar voor Fisch is Merz in de eerste plaats een man uit Brilon, een Sauerlander zoals hijzelf. Merz’ vader was er rechter, zijn grootvader was burgemeester van het stadje.

Vluchtelingenhel

‘Na de fiasco’s in Beieren en Hessen dacht ik: nu kan ze echt niet nóg een keer verder gaan alsof er niks aan de hand is. Het ergste aan haar vind ik dat ze haar fouten niet toegeeft, zelfs niet na die vluchtelingenhel waar ze Duitsland in 2015 heeft gestort. Ze vermijdt het open debat waar de partij zo naar snakt.’

Op de ochtend van Allerheiligen lijkt Brilon gedompeld in heimwee naar vroeger. Het is stil op straat, geen auto te zien, en ook bar weinig van de 26 duizend inwoners. De vakwerkhuizen, wit pleisterwerk door zwarte balken ingekaderd, gaan gehuld in mist en miezer. Op sommige straathoeken staat een heiligenbeeld, op andere een sigarettenautomaat die daar moet zijn neergezet toen de bondskanselier nog Helmut Kohl heette en de hoofdstad Bonn. De klokken van de Petrus- en Andreaskerk beieren vrijwel onafgebroken. In de portiek van het gelijknamige kinderdagverblijf ernaast hangt een volle inschrijflijst voor een cursus ‘opvoeden met regels en consequenties.’

Alleen bij bakkerij-café Liese is het druk. Op een feestdag wordt hier taart gegeten: kwarktaart, allerhande kruimeltaarten of Schwarzwalderkirsch. Op de leestafel liggen alleen lokale en regionale kranten. Vaak als hij landelijke dagbladen leest, of buitenlands nieuws, krijgt Eberhard Fisch het idee dat Angela Merkel ‘als een soort held van het Westen’ wordt gezien.

Maar Brilon is niet Berlijn of Brussel. Hier vinden veel mensen dat de CDU onder Merkel ‘te willekeurig, te vrijblijvend’ is geworden en daardoor gezichtsloos. Stokconservatief hoeft het van hem niet te zijn, maar, ‘zo’n homohuwelijk, als je de leden daarover zou laten stemmen, is 80 procent tegen’, zegt Fisch, net als bij het asielbeleid. ‘De CDU moet weer een partij van duidelijke lijnen worden.’ Duidelijke lijnen doen hier in het Sauerland onwillekeurig aan vakwerkgevels denken.

Hartland van de Duitse christendemocratie

Noordrijn-Westfalen, waarin Sauerland ligt, is het hartland van Duitse christendemocratie, als je Beieren en de CSU voor het gemak als een andere planeet beschouwt, wat men hier doorgaans pleegt te doen. Noordrijn-Westfalen is het land van Konrad Adenauer, geboren in Keulen. Het verhaal gaat dat hij, als hij in de jaren vijftig van Bonn naar Berlijn reed, bij het oversteken van de Elbe de gordijnen van zijn treincoupé sloot. Want het Oosten, het gebied waar Angela Merkel opgroeide, stond voor hem gelijk aan de Russische steppe.

Het gemiddelde CDU-lid is 60 jaar oud, 74 procent is man. Veel van hen wonen in stadjes als Brilon. In Duitsland woont 60 procent van de bevolking in gemeentes met minder dan 50 duizend inwoners. Het Duitsland dat zonder auto slechts gebrekkig bereikbaar is, het Duitsland waar ‘burgerlijk’ een positieve connotatie heeft.

Kinderen spelen in het centrum van Brolin.Beeld raymond rutting

Wordt Merz de nieuwe partijvoorzitter en misschien wel de nieuwe bondskanselier, dan keert de macht terug naar Noordrijn-Westfalen – in het geval dat Jens Spahn de verkiezing wint overigens ook. De 38-jarige, ambitieuze Gezondheidsminister komt uit Ahaus, direct over de grens bij Haaksbergen.

Maar Spahn, hoewel minstens zo conservatief als Merz, heeft volgens Fisch te weinig ervaring in ‘het echte leven’, buiten de politiek. Nee, dan Merz, die eens in de zoveel jaar nog opduikt op feesten van de plaatselijke middenstand. Fisch dicht hem kennis van zaken én mensen toe. ‘Hij is een van de beste sprekers die ik ken, en niet bang voor discussie. Ik durf hier openlijk te beweren dat de CDU met Merz aan het roer binnen korte tijd 5 procent van de AfD-stemmers terughaalt.’

Ouderwetse alfaman

Politicoloog en partijenonderzoeker Uwe Jun van de universiteit Trier begrijpt waarom Merz van de kandidaten de meeste aandacht trekt. Zijn status van relatieve buitenstander voorziet in de behoefte aan radicale vernieuwing.

‘De conservatieve partijleden misten onder Merkel de ideologie’, zegt Jun. Merz is een politicus van daarvoor, uit de tijd van Kohl, de tijd dat bij de CDU alles nog goed liep. Dat verklaart volgens Jun ook de populariteit van deze West-Duitse zakenman bij Oost-Duitse CDU’ers. ‘Kohl is de kanselier van de hereniging. Aan hem hebben veel mensen een positieve herinnering.’ Volgens de krant Die Zeit bezit Friedrich Merz nog een ander geheim wapen: zijn masculiniteit. Merz is een ouderwetse alfaman, zoals alle bondskanseliers voor Angela Merkel. Ook daarnaar snakken sommige conservatieve CDU’ers.

Sfeerbeld in de het stadje Brolin.Beeld Raymond Rutting

Toch vindt Jun het lastig om Merz’ kansen realistisch in te schatten. De andere kandidaten (Jens Spahn, maar vooral secretaris-generaal Annegret Kramp-Karrenbauer) hebben binnen de partij een veel uitgebreider netwerk, meent Jun. (Hoewel vrijdag bekend werd dat parlementsvoorzitter Wolfgang Schäuble de kandidatuur van zijn oude vriend Merz ondersteunt.)

Maar de Sauerlandse CDU-politici van de toekomst weten het zeker: het wordt Merz. ‘Als we zouden mogen stemmen, dan natuurlijk hem’, zeggen Sophia Böddicker (20) en Nikolas Hilkenbach (21) eensgezind. De twee studenten zitten in het lokale bestuur van de Junge Union, de jeugdbeweging van de CDU, bedoeld voor ‘jongeren’ van 14 tot 35. De JU Brilon is met tweehonderd leden groot en heel actief.

House, hits en skihut

Hun Facebookpagina leert dat ze binnenkort een Sint Nicolaasfeest vieren. Muzieksoorten: house, hits en skihut. Maar ze doen vooral veel serieuze zaken, zegt voorzitter Hilkenbach. ‘Van een lobby voor een zebrapad voor de scholengemeenschap’, tot ‘streven naar een zo goed mogelijke economische positionering van onze gemeente’.

Böddicker en Hilkenbach studeren in de dichtstbijzijnde grotere stad Paderborn. Elk weekend zijn ze thuis in Brilon. Ze vinden het prettig om in een omgeving te zijn waar mensen elkaar groeten op straat, om actief te zijn in het verenigingsleven. Ze houden van het jaarlijkse schuttersfeest. ‘Traditie wordt in Brilon met hoofdletters geschreven’, verklaart Hilkenbach.

Ook daarom ondersteunen ze Merz, omdat hij een mens ‘uit de Kleinstadt’ is. Iemand met, zo zegt Hilkenbach ‘Heimatverbondenheid.’ Hoewel ze de CDU van voor Merkel nauwelijks kennen, hebben ook zij het idee dat de partij aan profiel heeft ingeboet.

‘We hebben natuurlijk veel aan haar te danken’, zegt Böddicker. ‘Ik heb gemengde gevoelens, maar ze heeft ons goed door de Griekenland-crisis geloodst.’ ‘Los van alle kritiek, ze plakt niet vast aan de macht’, zegt Hilkenbach. ‘Daarvoor heb ik respect.’ Dan moeten ze weg, ook hen wacht een programma met familielunch en herdenking op het kerkhof. Daar luisteren, om vier uur ’s middags, een paar honderd mensen naar de priester. Hij praat over de dromen en daden van hun voorouders. Wierook waait over de graven. Over de doden niets dan goeds. 

Wie volgt Angela Merkel op als leider van het midden?

Tegenover de opmars van de sterke man staat de zwakte van het politieke midden. Wie moet Trump, Poetin, Erdogan of Xi tegenspel bieden als Angela Merkel verdwijnt?