De vrouwen van Amerika vechten terug

De zelfbereide baksels staan klaar op tafels achterin een zaal, in een kelder in een kerk in een slaapstad in Kansas. Muffins, gevulde eieren, een klassieke appeltaart, koffie in thermoskannen – vrouwen in de voorsteden weten hoe ze mensen ’s ochtends op gang moeten krijgen.

Daar komen ze aangereden, sommige in forse terreinwagens, en dan druppelen ze binnen, op deze vroege zaterdag in oktober. Grijs of grijzend maar actiever dan ooit, op witte gympen in T-shirts met teksten als ‘You Marched – Now Vote!’ of ‘Leve het 19de amendement!’ (de grondwetswijziging die een eeuw geleden het vrouwenstemrecht regelde). Een ander loopt met de beroemde tekening van Rosie the Riveter op haar buik, de klinknagelaar uit de Tweede Wereldoorlog die haar mouw heeft opgerold om een spierbal te laten zien. ‘Ik ben vrouw. Kijk hoe ik stem!’

De vrouwen. Ze zijn er.

De bijeenkomst hier in de Atonement Lutheran Church, in de plaats Overland Park, een eindeloze forensenmatrix ten zuiden van Kansas City, wordt georganiseerd door de lokale afdeling van de League of Women Voters, een club die probeert vrouwen politiek actiever te maken. Dat proberen ze bij de League al zowat een eeuw, maar nog nooit lukte het zo goed als dit jaar.

‘In zekere zin is Trump een zegen’, zegt Amber Stenger, een van de plaatselijke leiders. ‘Het enthousiasme onder vrouwen is enorm. Er zijn meer kandidaten dan ooit. Nu moeten we alleen nog op ze stemmen.’

Nieuwe volksvertegenwoordiging

Dinsdag moet dat gebeuren. Dan, op 6 november, kiest Amerika zijn nieuwe volksvertegenwoordigers, en kan de macht in het Huis van Afgevaardigden door de Democraten worden overgenomen. Vrouwen spelen daarbij een beslissende rol. Nog nooit waren er zoveel vrouwen in de race voor een zetel in het huis van afgevaardigden: 237. Op zichzelf is het aantal nog niet zo heel revolutionair: het Huis van Afgevaardigden heeft 435 zetels, en dus zou je, statistisch gezien, onder de bijna 827 kandidaten (een Republikein en een Democraat voor elke zetel, maar er zijn 43 districten met maar één kandidaat) ook zeker 400 vrouwen mogen verwachten.

Maar het gaat om de trend. Bij de Republikeinen is het aantal vrouwelijke kandidaten nauwelijks gestegen, bij de Democraten met 50 procent, tot 185. En die  zitten in cruciale districten: juist op veel van de ongeveer honderd plekken waar het dinsdag écht spannend wordt, in de voorsteden van Amerika, is de Democratische uitdager een vrouw.

Overal in het land zijn ze opgedoken om het op te nemen tegen de zittende mannenmacht, op dit moment ruim 80 procent van de volksvertegenwoordigers: in progressieve steden langs de oost- en westkust, maar ook in het fly-over country daartussenin, in districten in Texas en Tennessee, in Kentucky en hier in Kansas.

Kansas is een rechthoekig stuk prairie in het hart van Amerika dat in de 19de eeuw door colonnes kolonisten van de meeste bizons en indianen is ontdaan en zo conservatief is dat de evolutietheorie rond de laatste eeuwwisseling een tijdje uit de schoolboeken is geschrapt. Trump won er ruim van Clinton, de gouverneur is een Republikein, de twee senatoren zijn Republikeinen en alle andere volksvertegenwoordigers in Washington zijn Republikeinen.

Native American

En toch maakt Sharice Davids, een 38-jarige lesbische indiaanse voormalige mixed martial arts-vechter en jurist, hier een goede kans om als eerste vrouwelijke native American (met nog een kandidaat in New Mexico) voor de Democraten een zetel in het huis van afgevaardigden te winnen. Als Dorothy in een electorale wervelstorm, zo uit Kansas naar het land van Oz.

De vrouwen die het dinsdag moeten doen voor de Democraten zijn andere vrouwen dan twee jaar geleden, toen Hillary Clinton als welvarende beroepspolitica met dynastieke trekjes veel antipathie ondervond omdat ze zo vanzelfsprekend de volgende president zou worden. Nu zijn het gevechtspiloten, leraren, politieagenten, politieke activisten, van twintigers tot zestigers, vrouwen met oud Amerikaans bloed en vrouwen met nieuw Amerikaans bloed. Vrouwen die, over het algemeen, nergens op rekenen, maar weten wat vechten is.

Nu is de vraag: gaan zij de verkiezingen beslissen? Zijn de vrouwelijke Democratische uitdagers sterk genoeg om de zittende Republikeinse mannen te verslaan?

Dat hangt uiteindelijk van de kiezers af. Trump activeert zijn achterban met opruiende schrikbeelden en voor de Democraten is nu de vraag of zij genoeg kiezers kunnen mobiliseren die andere zorgen hebben. Ook bij dat mobiliseren spelen activistische vrouwen een sleutelrol, zo blijkt in Overland Park.

‘Ik was nooit echt bezig met dit soort dingen’, zegt Becky White, een zestiger die sinds een jaar bij de League verantwoordelijk is voor het opjutten van kiezers. ‘De dag na de verkiezing van Trump droeg ik zwarte kleren. Ik was een jaar depressief. Apathisch. Maar toen dacht ik: ik moet wat doen, en sloot me aan bij deze mensen. Ik dacht: dit is de manier om er wat aan te doen. De democratische weg.’

Teleurstellend

Deze zaterdagmorgen zijn er 120 geïnteresseerden naar de kerk gekomen, om te horen hoe ze zo veel mogelijk kiezers kunnen overhalen te gaan stemmen. ‘Ik was in paniek’, zegt een van de bezoekers, Angela Wang. ‘Ik zag hoe de politiek zich de afgelopen maanden ontrolde – ik vond het zo teleurstellend hoe de Republikeinen alle rationaliteit lieten varen.’

Zelf is Wang, scheikundig ingenieur en huisvrouw, geregistreerd Republikein. Ze hoopte dat ze in de voorverkiezingen een gematigde Republikeinse kandidaat kon laten winnen. Dat is niet gelukt; zo is de Republikeinse kandidaat voor het gouverneurschap, Kris Kobach, een hardcore Trumpist, die onder meer zijn best heeft gedaan om de groeiende, meestal Democratisch stemmende, niet-witte bevolking weg te houden van de stembus. ‘Het was bevreemdend dat zo iemand kon winnen. Ik kon er met niemand over praten – ik wilde mijn vriendschappen niet riskeren. Ik ben hierheen gekomen om me wat minder geïsoleerd te voelen. Om te zien dat er mensen zijn die nog wel nadenken.’

Aan de oostkust, in steden als New York en Boston, wordt de opstand van de vrouwen gestut door twintigers en dertigers, leeftijdgenoten van kandidaten als Alexandria Ocasio-Cortez, die het gezicht van de progressieve Democraten is geworden. Ook de activistische overlevenden van de schoolschietpartij in Parkland, Florida, hebben veel media-aandacht gekregen, met de gedachte dat zij hun leeftijdgenoten politiek zouden wakker schudden. Als dat gebeurt, zal dat vooral in de grotere (studenten)steden effect hebben.

Maar op plekken als Overland Park, in de voorsteden die de Democraten op de Republikeinen willen heroveren, zijn het juist vrouwen van middelbare leeftijd die het voortouw hebben genomen.

‘Wij oudere volwassenen zijn degenen die het systeem nog niet hebben opgegeven’, zegt Ellen Miller, de voorzitter van de League. Ze is zo’n vrouw met praktisch kort haar, dun en kordaat, die haar gehoor met een zekere generatietrots aanspoort. ‘Wij geloven dat we dit tij nog kunnen keren. Wij geven het niet op.’ En waarom juist vrouwen, en niet mannen? ‘We hebben jarenlang voor onze gezinnen gezorgd. We hebben jarenlang onze plicht gedaan. En nu is het onze plicht voor ons land te zorgen.’

De vereniging is in principe neutraal – het gaat erom zo veel mogelijk mensen te bewegen te gaan stemmen –, maar in praktijk zal dat meestal in het voordeel van de Democraten werken. Al is het maar omdat de vrouwen zich richten op andere vrouwen, bijvoorbeeld in de zorg. En vrouwen, vooral hoogopgeleide vrouwen, die stemmen in overgrote meerderheid Democratisch. Maar ook mannen hoor’, zegt Becky White. ‘Mijn man gaat nu langs de deuren voor Sharice.’

Vechter

Het campagnekantoortje van Sharice Davids ligt even verderop aan de lange vierbaansweg die Overland Park doorsnijdt, in een nondescript blokje naast een fotowinkel. Daarachter liggen de huizen van suburbia, de vrijstaande huizen met een eigen oprit naar de garage en gazons zo zorgvuldig gemaaid dat het kunstgras lijkt.

Ze is er nog niet, maar er zijn al wat vrijwilligers, scholieren en studenten die voor haar campagne voeren vandaag, langs deuren en aan de telefoons. Davids zal daarvoor het startschot geven. Haar moeder is er ook, stralend van trots – haar dochter, van zo ver gekomen. ‘Ze heeft altijd voor elk punt gevochten’, zegt ze. ‘Dat zij van een eenvoudige streekuniversiteit op een Ivy League eliteschool zou komen... ik dacht dat dat voor de Rockefellers was, of voor de Kennedy’s.’

Davids, lid van de Ho-Chunk stam uit Wisconsin, is altijd een vechter geweest. Ze groeide op in een eenoudergezin als fan van Bruce Lee – maar geld om te vechten was er niet. Veel later, toen ze studeerde, ging ze karate doen en taekwondo en mixed martial arts, de combinatie van boksen en schoppen bekend van kooivechters; ze beproefde een blauwe maandag haar geluk als professioneel prijsvechter, maar concentreerde zich na één gewonnen en één verloren wedstrijd op haar indiaanse wortels en de politiek. Ze werkte een jaar in een reservaat in South Dakota en daarna een jaar in het Witte Huis van Barack Obama.

‘Sharice zou heel veel andere dingen kunnen doen met haar rechtenstudie’, zegt Brent Welder, een Democraat die de voorverkiezingen nipt van haar verloor. ‘Maar ze koos ervoor om terug te komen naar Kansas en hier te werken, voor beter onderwijs en gezondheidszorg. Dat laat zien aan welke kant ze staat.’

Welder, een leraar op een middelbare school en progressiever dan Davids, werd gesteund door de twee grootste linkse sterren van de Democraten, Bernie Sanders en Alexandria Ocasio-Cortez – maar verloor toch. Hier in de voorsteden van Kansas moet je meer in het midden blijven om te kunnen winnen.

Welder betuigt deze zaterdagmiddag zijn steun: ‘Ik sta volledig achter Sharice, om de ruggengraatloze Republikein Kevin Yoder uit te schakelen!’

Davids is inmiddels binnengekomen – een tengere vrouw met een scherpe blik en veertjes in haar oren – en vertelt tegen het publiek waarom ze doet wat ze doet. ‘Mijn levensverhaal draait om één woord: mogelijkheden’, zegt ze. ‘Ik heb mogelijkheden gekregen en gegrepen. Ik wil dat iedereen die kansen krijgt, net als ik. Maar de Republikeinen maken het steeds moeilijker. Kevin Yoder wil 15 miljard bezuinigen op hoger onderwijs, waardoor studenten nog hogere schulden zullen krijgen.’

Levensverhaal

Het is typerend voor de Democraten, en zeker voor Democratische vrouwen in de laatste weken voor de verkiezingen: ze gebruiken hun levensverhaal en hun achtergrond, maar gebruiken niet per se hun identiteit. De nadruk daarop, op hun kleur, hun sekse, hun seksuele oriëntatie, kan anderen afstoten. Ze vestigen liever de aandacht op de echte thema’s, zoals onderwijs, werk en gezondheid, thema’s die iedereen raken.

Toch vindt Davids haar vrouw-zijn en achtergrond belangrijk. ‘Ik vind dat het Congres een afspiegeling van Amerika moet zijn en dus dat er veel meer vrouwen in zouden moeten zitten’, zegt Davids. ‘Niet omdat we vrouwen zijn, maar omdat we in ons leven andere ervaringen hebben gehad. Daarom zouden er ook meer niet-witte mensen in moeten zitten, en meer mensen uit een lagere economische klasse. Het gaat niet om de identiteit en loyaliteit, maar om de ervaringen.’

Ze is ook trotser geworden op haar achtergrond. ‘Toen ik me kandidaat stelde, besefte ik niet eens dat ik de eerste indiaanse zou kunnen zijn. Ik was verbaasd toen ik het hoorde. Maar toen realiseerde ik me toch ook het belang daarvan. Kun je nagaan, in 2018, dat er nog steeds primeurs kunnen zijn.’

Het is een primeur waarmee sommige mensen nog steeds moeite hebben. ‘We zullen die radicale socialistische kickboksende lesbische indiaan van jullie zo terugsturen naar het reservaat’, schreef een lokale Republikeinse partijganger, Michael Kalny, begin deze maand op Twitter. Hij is inmiddels afgetreden.

Davids zei grootmoedig dat ‘dit niet de waarden vertegenwoordigt van de Republikeinen die wij kennen’. Maar het bevestigt voor haar wel het belang van dit moment in de tijd, waaraan zij een nieuwe draai kan geven. ‘Ik ben er trots op dat ik straks misschien de geschiedenis van Amerika mag vertegenwoordigen’, zegt ze.

Voor haar is nog duidelijker geworden wat ze al langer dacht. ‘Dit worden de belangrijkste verkiezingen van ons leven. Deze zetel, de zetel die ik probeer te winnen, kan bepalen wie er over de Verenigde Staten zal heersen.’

Helpt het dan nog, haar vechterservaring? ‘Discipline en focus, dat heb ik ervan geleerd. En je weet dat je iemand ook kunt afklemmen als je onder ligt.’

Vier prominente vrouwelijke kandidaten

1. Alexandria Ocasio-Cortez (29), New York

Voormalig barvrouw en serveerster uit New York die dinsdag hoogstwaarschijnlijk het jongste congreslid aller tijden wordt. Ze vertegenwoordigt de linkervleugel van de Democratische partij, na een daverende overwinning op een lid van de oude garde tijdens de voorverkiezingen in juni dit jaar. Toen versloeg ze, als onbekende en nauwelijks gesteunde kandidaat, na een intensieve straatcampagne een van de machtige mannen van de partij, Joe Crowley. 

 Ocasio-Cortez, dochter van een Puerto Ricaanse moeder en New Yorkse latino-vader, wist als gekleurde jonge vrouw veel beter aansluiting te vinden bij de steeds meer gekleurde en jongere bevolking van The Bronx en Queens, haar district. Ze laat zich voorstaan op haar arbeidersmilieu, hoewel ze ook een tijdje in een betere voorstad van New York woonde. Ze noemt zich een ‘democratisch socialist’, en is onder meer voor collectieve gezondheidszorg, gratis hoger onderwijs, een Green New Deal en de afschaffing van immigratiedienst ICE. Omdat in het district waar ze vandaan komt nauwelijks Republikeinse kiezers wonen, is ze zo goed als zeker van een zetel.

2. Amy McGrath (43), Lexington, Kentucky
Vloog als piloot bij de mariniers in twintig jaar 89 missies, onder meer in Irak en Afghanistan. Op haar 13de bedacht ze dat ze graag gevechtsvlieger wilde worden en op vliegdekschepen wilde landen – maar de wet verbood dat. Ze schreef brieven aan haar (Republikeinse) congresdelegatie uit Kentucky, maar kreeg geen antwoord. Onder president Bill Clinton werd de wet veranderd. McGrath, bijnaam Krusty, werd de eerste vrouwelijke F18-vlieger die deelnam aan bombardementen, onder meer op Al Qaida en de Taliban. Ze is getrouwd met een Republikein en heeft drie kinderen.

 Kentucky is een staat die in 2016 ruim naar Trump ging, maar in en rond de grote steden (McGrath is kandidaat in een district rond Lexington) progressiever is. McGrath is niet de enige vrouwelijke veteraan onder de Democratische congreskandidaten: na een actieve wervingscampagne meldden zich 28 vrouwen die in een tak van het leger hebben gediend. Ze worden als onafhankelijke en toch patriottische rebellen gezien – ideaal om conservatieve kiezers over te halen. Let ook op MJ Hegar in Texas (met haar helikopter neergehaald in Afghanistan, schietend met een andere heli ontsnapt).

3. Ilhan Omar (37), Minneapolis, Minnesota
Als Somalische vluchtelinge zat Ilhan Omar vier jaar lang in een kamp in Kenia, alvorens ze op 12-jarige leeftijd naar Amerika kon komen – iets wat door de reisstop van president Trump nu niet meer mogelijk zou zijn. Omar belandde in Minneapolis, in het noorden van het land, waar een grote Somalische gemeenschap leeft. Nu worden Omar en Rachida Tlaib, een vrouw met Palestijnse ouders uit Detroit, waarschijnlijk de eerste twee islamitische vrouwen in het Huis van Afgevaaardigden. 

Omar is nu al een ster: ze haalde de cover van Time als ‘een van de vrouwen die de wereld veranderen’ en werd gefotografeerd door Annie Leibovitz. Werd door The Intercept de anti-Trump genoemd, omdat ze staat voor alles waar de president een hekel aan heeft: islam, vluchtelingen, zwarten, Afrika, vrouwen, progressieven. Ze is net als Ocasio-Cortez een Democratisch Socialist. Omar is getrouwd en heeft drie kinderen. Ze schijnt verre familie te zijn van Ayaan Hirsi Ali.

4. Lucy McBath (58), voorsteden ten noorden van Atlanta, Georgia
Voormalig stewardess en nu vooral boze moeder. Haar zoon werd in 2012 bij een benzinepomp doodgeschoten na een ruzie omdat de muziek in zijn auto te hard stond. McBath sloot zich aan bij de groep Moeders Eisen Actie voor Wapen Verstand in Amerika. Ze werd door Hillary Clinton in 2016 af en toe op het podium gehaald om haar verhaal te doen. Werd zelf politiek actief en ging aanvankelijk voor een plek in het staatsparlement van Georgia, maar werd geïnspireerd door het activisme van de scholieren uit Parkland, Florida, na de schietpartij in februari dit jaar en besloot het hogerop te zoeken, in Washington. Ze doet een gooi naar de zetel die vorig jaar ternauwernood werd verloren door de nationaal gehypete Jon Ossoff en neemt het daarbij op tegen de Republikeinse Karen Handel. Het wordt dus hoe dan ook een vrouw.