Waarom moest een jong hertje sterven voor het oog van de natie?

Een jong hertje naast haar moeder laten sterven voor het oog van 2 miljoen kijkers. Maandagavond gebeurde het in het achtuurjournaal. ‘Waarschuwing’, had het toen al geklonken uit de mond van de presentator. ‘In de volgende reportage zitten voor sommige mensen schokkende beelden.’

De woordvoerder van Staatsbosbeheer, die in het item over het afschot van edelherten in de Oostvaardersplassen toelichting geeft en – met naam en toenaam – in beeld komt, was ook gewaarschuwd. Meermalen kreeg ze afgelopen winter doodsbedreigingen vanwege het toenmalige bekritiseerde beleid in het gebied, dat tot gevolg had dat veel dieren ’s winters uitgehongerd rondliepen en stierven door uitputting.

Waarom koos Staatsbosbeheer met het toelaten van een cameraploeg dan toch voor de publiciteit? En wat waren de overwegingen voor het NOS Journaal om op deze manier verslag te doen van een vorm van beheer – de jacht – die in veel andere Nederlandse natuurgebieden al jaren gangbaar is?

Vrije nieuwsgaring

Aanvankelijk wilde Staatsbosbeheer zelf beeld maken en dit beschikbaar stellen, maar het vreesde verwijt te krijgen dat het iets te verbergen had – een veel gehoorde klacht van tegenstanders van de Oostvaardersplassen. En dus mochten de NOS en NRC mee ‘om het recht op vrije nieuwsgaring’ niet te belemmeren. En ook om te voorkomen dat verslaggevers illegaal over de hekken zouden klimmen om beelden te maken, zoals EenVandaag in 2010 deed.

Staatsbosbeheer wilde zelf ook graag laten zien wat vanaf nu ieder najaar in het gebied staat te gebeuren. ‘Er is de afgelopen tijd veel gesproken over het nieuwe beleid in de Oostvaardersplassen’, zegt Joke Bijl, de woordvoerder uit het NOS Journaal van maandag. ‘Op een gegeven moment veranderen woorden in daden. Dit wilden we als uitvoerende organisatie laten zien.’

Vorige week donderdag besliste een kortgedingrechter in Lelystad definitief dat Staatsbosbeheer de hertenpopulatie in de Oostvaardersplassen door afschot met ruim 1.800 dieren mag verkleinen tot 490. De provincie Flevoland koos afgelopen zomer voor deze manier van beheer omdat er ook geen maatschappelijk draagvlak was voor het sterven van ruim 3.000 dieren door te weinig eten en uitputting – waarvan 90 procent overigens ook door afschot om (verder) lijden te voorkomen.

Maar ook het afschieten van gezonde dieren, waar maandag mee werd begonnen, kent tegenstanders – bijvoorbeeld van twee boswachters die zich lieten overplaatsen uit het gebied. Tot doodsbedreigingen van activisten kwam het sinds maandag niet, maar via sociale media weten de scheldwoorden medewerkers van Staatsbosbeheer alweer te bereiken.

‘Het is mijn werk’, zegt Bijl nuchter over haar zichtbare rol als woordvoerder. ‘Ik leg namens een overheidsinstantie uit wat democratisch is besloten. Op uitdrukkelijk veiligheidsadvies van de politie zijn de faunabeheerders die schieten niet in beeld gebracht. Dit was onze enige eis aan de aanwezige media. Dan is het aan ons woordvoerders om een stap naar voren doen.’

De vos, de raaf en de kraai

Het schot klinkt als het breken van een droge tak. Het kalf hinkt nog wat, strompelt een rondje en valt tegen de moeder aan, die van schrik een sprong naar achteren doet. Even later brengt de NOS het dode dier in beeld terwijl Bijl van Staatsbosbeheer erheen loopt. ‘Deze blijft liggen in het gebied voor de vos, de raaf en de kraai, want die eten daarvan’, klinkt de stem van Bijl onder de beelden. ‘Dus binnen een paar dagen is van dit edelhert niet zo veel meer te zien.’

Het afschieten van herten lijkt vooralsnog minder verontwaardiging te veroorzaken dan het verhongeren van de dieren. Geert Wilders twitterde nog wel: ‘Walgelijk. Echt Walgelijk’, maar aan de poorten van het gebied en bij het provinciehuis van Flevoland bleef het de afgelopen dagen rustig.

Het journaal moet geen dingen achterhouden omdat mensen boos zouden kunnen worden, vindt mediapsycholoog Juliette Walma van der Molen. ‘Maar ik kan niet beoordelen of dit verstandig communicatiebeleid is van Staatsbosbeheer’, zegt ze. ‘Ik kan me voorstellen dat het onrust oproept bij de mensen die hier toch al tegen waren. Je moet ook de vraag stellen: wat als je het niet doet? Dan wek je de indruk dat het geheim is en dit zou ook onrust geven.’

NOS Nieuws-hoofdredacteur Marcel Gelauff staat achter het item, ondanks de vele klachten (73) waaruit blijkt dat kijkers het neerschieten van een dier ongepast vinden in het journaal. ‘Na de lange discussie over de zin en onzin van het afschieten, is dit het nieuws’, zegt hij. ‘Het is onze taak te laten zien hoe de werkelijkheid eruitziet. Uiteraard zonder onnodig schokkende beelden te laten zien; we voelden niet de behoefte in te zoomen op bloedige toestanden.’

NPO-ombudsman Margo Smit vindt dat het journaal inderdaad op aarde is om – na een waarschuwing zoals de NOS deed – ‘ook de lelijke kanten te laten zien van de dingen die we met elkaar besluiten’. ‘Hoeveel mensen weten nou dat een dier na het schot nog even loopt voor het neervalt?’

De Ombudsman van de publieke omroepen kreeg ook de nodige klachten over het item. Wat Smit vooral fascineert: dierenleed roept veel op bij de kijkers. ‘Bij beelden van stervende mensen door bombardementen krijgen we minder reacties.’