Magnetische noordpool aan de wandel: aardmagneetveld verandert ongekend snel
Zelfs het kompas, baken van padvinders en zeevaarders, is tegenwoordig niet meer te vertrouwen. De noordpool is aan de wandel en de kaarten van het magneetveld kloppen niet meer, waarschuwen experts. En dat heeft invloed op navigatieapparatuur van bijvoorbeeld auto’s, schepen en gevechtsvliegtuigen.
Dat het aardmagneetveld verandert is altijd zo geweest. Zo schuift de magnetische noordpool al sinds eind 19de eeuw van Noord-Canada richting Siberië. Het model dat het wereldwijde aardmagneetveld weergeeft, wordt om die reden elke vijf jaar vervangen. Maar deze keer kunnen we niet wachten tot die tijd verstreken is, zeggen experts deze week in Nature.
De snelheid waarmee de pool zich verplaatst is sinds 2000 toegenomen van 15 tot meer dan 55 kilometer per jaar. Bovendien begon de afgelopen jaren het magneetveld in Zuid-Amerika plotseling afwijkend gedrag te vertonen. Het National Geophysical Data Centre van de Verenigde Staten heeft aangekondigd een nieuwe kaart te publiceren zodra de shutdown van de Amerikaanse overheid is opgeheven, in plaats van pas in 2020.
‘Je locatie kun je met een gps-systeem bepalen’, vertelt geoloog Lennart de Groot van de Universiteit Utrecht, die gespecialiseerd is in aardmagnetisme. ‘Maar om de richting te bepalen gebruiken vliegtuigen het magneetveld.’
De afwijking valt binnen Nederland mee, rekent hij voor. Zonder correctie komt iemand die vandaag vanuit Utrecht naar het Noorderplantsoen in Groningen vliegt, over twee jaar uit in het Oosterpark - aan de andere kant van het centrum. Voor lange afstanden of dichter bij de noordpool is de afwijking groter. ‘Vliegtuigen op de trans-Atlantische routes naar Amerika vliegen bijvoorbeeld vlak langs de magnetische noordpool. Dan is het nieuwe model cruciaal.’
Touwtrekken
Het magneetveld wordt veroorzaakt door de vloeibare buitenkern van de aarde, die uit ijzer en nikkel bestaat. Door de draaiing van de aarde beweegt deze vloeibare buitenkern om de vaste binnenkern heen, en fungeert als een soort dynamo. Het gaat gepaard met wervelingen en plaatselijke stroomversnellingen, die de variaties in het magneetveld verklaren.
Bovendien hebben we momenteel eigenlijk twee magnetische noordpolen, vertelt De Groot, één in Canada en één in Siberië. ‘Die zijn voortdurend aan het touwtrekken om de macht.’ De laatste eeuw is de Siberische pool aan de winnende hand, en schuift het gemiddelde zijn kant op.
En hoe gaat het verder? Kan er sprake zijn van een beginnende ompoling? De noordpool en de zuidpool ruilen gemiddeld één keer per 300 duizend jaar van plaats, de laatste keer is inmiddels al 780 duizend jaar geleden. Daar lijkt het echter niet op, antwoordt De Groot. ‘Voor een ompoling moet het aardmagneetveld vooral veel zwakker worden. Op dit moment is het daar ruim drie keer te sterk voor.’
