Wat Occupy niet lukt, lukt de 'wrede kindershow' Hunger Games wél

De lentezon schijnt aarzelend op Union Square in New York. Toeristen eten ijs, kinderen rennen rond. Occupy Wall Street schijnt 'permanent aanwezig' te zijn op het plein. De ontevreden '99 procent' brengt 'discussie, onderwijs en fun naar de bezetting van Union Square', laat de groep weten.

Na enig zoeken melden John en Nancy uit New Jersey ('geen achternamen, graag') dat ze inderdaad van Occupy zijn. De tieners zitten met een hond op de grond. 'Stop het kapitalisme', melden ze ongevraagd.

Om de rij giechelende jongeren bij de megabioscoop aan de overkant grinniken ze minachtend. De jongeren die op een doordeweekse middag naar The Hunger Games gaan, zijn kuddevee, oordeelt John. 'Slachtoffers van het systeem.'

Facebook en Twitter
Nancy knikt. Maar als John verdwijnt om koffie te halen, fluistert zij dat ze wel benieuwd is. Haar klasgenoten praten over niets anders. Op Facebook en Twitter ontkom je niet aan The Hunger Games. De hoofdpersonen Katniss en Peeta zijn voor Nancy onvermijdelijke, maar ook onbegrijpelijke helden.

Ze heeft een vraag. Klopt het dat de film over opstand en revolutie gaat? 'Dat is wel relevant, dan.' Eigenlijk wil ze gaan kijken, geeft het meisje met lichtblauw haar toe. Ze heeft alleen geen geld, en geld is 'verwerpelijk', herinnert Nancy zich.

Ondanks een beloofde voorjaarscomeback maakt het Occupyprotest in de VS vooral ergernis los, ook onder (ex-)sympathisanten die elke dag met de stank en herrie te maken hebben.

Voor The Hunger Games geldt het tegendeel. De post-apocalyptische avonturenfilm - eveneens een kritiek op economische en politieke ongelijkheid - is een onverwachte hit. De film draait in duizenden bioscopen tegelijk. Van de gelijknamige boeken-trilogie zijn al 26 miljoen exemplaren in omloop. Iedereen heeft het over de hype van het moment.

In de Regalbioscoop aan Union Square draait The Hunger Games zestien maal per dag. Sinds de eerste fans urenlang op straat bivakkeerden om de premières in het hele land bij te wonen, zitten de zalen vol. Schoolklassen krijgen vrij om naar de 2,5 uur durende film te gaan. De kinderen genieten even zichtbaar als hun leraren.

Volwassenen
Net als de boeken van Suzanne Collins bereikt het verhaal over een moedig meisje in een maatschappij waarin niemand zou willen leven een veel grotere massa dan de beoogde doelgroep van tienermeisjes. Jongens kwamen op de spanning en actie en het geweld af. Nieuwsgierig geworden volwassen volgden vanzelf.

De taal en de personages, de boodschap en de beelden bleken jong én oud aan te spreken. Wandel met een exemplaar van The Hunger Games door New York, en mensen van ver boven de 18 spreken je aan. 'Mijn tienerdochter zegt al jaren dat ik het moet lezen', verzucht een grijzende vrouw. 'Is het echt zo goed? We willen het in mijn boekclub gaan behandelen.'

De boeken werden sinds 2008 met lof ontvangen. 'Ik kon er niet mee ophouden', zei thrillerauteur Stephen King. De filmrecensies waren dit voorjaar gemengd. Maar iedereen is het er over eens dat het een meeslepend, inspirerend sciencefictionverhaal is dat grenzen tussen doelgroepen en genres overstijgt.

Op zoek naar een verklaring voor de populariteit wijzen cultuurbeschouwers in de VS op de actualiteit in het werk van Collins en regisseur Gary Ross. Ze verkennen collectieve twijfel, onvrede over 'de wereld' en woede tegen de heersende elite; thema's die ook de Occupy-beweging aanroerde.

Slaven
Waar gaat het boek over? Hoofdpersoon Katniss Everdeen (16) kan geweldig jagen met pijl en boog. Zonder vader, met een instabiele moeder en een kwetsbaar zusje groeit ze op in dictatoriaal bestuurd Amerika, ergens in de toekomst. Een volksopstand is neergeslagen. Nu leidt de 1 procent een extravagant leven in de hoofdstad, terwijl onderdanen zoals Katniss (de '99 procent') als slaven werken in twaalf omringende districten.

Om het onderdrukte volk te vermaken, wordt jaarlijks een grandioos evenement georganiseerd: de 'Honger Spelen'. Elk district stuurt twee jongeren als offer (tribute), onder wie Katniss uit het koolmijndistrict: 'Het meisje dat in brand staat.' De 24 kinderen vechten tegen elkaar in een besloten arena, totdat er één over is. Camera's filmen alles. Het resultaat is een sadistische reality-show, die de bevolking verplicht moet bekijken.

Ontdaan van privacy
Daarmee past Collins' saga precies in een tijd ontdaan van privacy. Westerse jongeren weten niet beter dan dat alles wordt gezien en gevolgd door overheden met alomtegenwoordige camera's, maar vooral door henzelf en hun leeftijdgenoten middels mobiele technologie. En het volk geniet van het spektakel waarin kinderen elkaar afmaken. Ook deze extreme interpretatie van de reality-cultuur sluit knap aan op de werkelijkheid. De populairste tv-programma's in de VS en Nederland zijn immers de vulgairste en wreedste. Ze worden verkocht met het etiket 'reality'.

Dat een moedige meid de show steelt, speelt mee bij het weergaloze succes. Anders dan in de Twilight-serie, maar net als in The Girl With the Dragon Tattoo, is de vrouwelijke hoofdpersoon voor niemand bang. Ze heeft niemand nodig. 'Katniss is slim, sterk en onafhankelijk', zegt Rosalie (15), die de film zag op Union Square. 'Aan zo'n rolmodel hebben we iets.'

Tegelijkertijd blijft Katniss ook gewoon een puber. De jonge hersenen ondergaan een opmerkelijke transformatie, legde Harold Koplewicz van het Child Mind Institute in New York onlangs uit. 'Je emotionele ontwikkeling gaat sneller dan je impuls-controle. Je bevriest, je kookt, je haat iedereen en je houdt van ze. Je hebt diepe emoties. Het is moeilijk.' The Hunger Games weet deze schommelingen te vangen, zei Koplewicz. Dat spreekt jonge lezers aan, maar ook hun ouders. Het is duidelijk dat Collins (49) zelf moeder is.

'Katniss is great', zwijmelt de blozende bioscoopganger Kevin (13) uit New York. De lezer en kijker kunnen niet anders dan een zwak voor haar krijgen. Het ligt voor de hand dat twee jongens hopeloos voor de heldin vallen in het verhaal. Maar 'het ontwaken van Katniss is niet seksueel van aard', schreef Nicole Allan in maandblad The Atlantic. 'Het is politiek.' Wat Katniss beseft, is dat iemand de leiding moet nemen tegen de onderdrukking en het bloedige vermaak waarin zij een hoofdrol speelt. Ondanks haar twijfel ontwikkelt ze zich tot een revolutionaire figuur, een Robin Hood-met-vlecht. Zo biedt The Hunger Games met de dappere, opofferingsgezinde Katniss 'een populistische held die Occupy nooit heeft kunnen leveren', aldus Allan.

Lees meer over The Hunger Games vandaag in de Volkskrant