‘Onze generatie wil ouderschap verbinden met een liefdesideaal, maar ziet dat dit vaak niet lukt’

Negen jaar geleden gingen filosoof Stine Jensen en journalist Jaime Donata uit elkaar. ‘Voor mij een iets grotere ramp dan voor jou’, horen we Jensen tegen Donata zeggen in haar podcast Scheiden met Stine (Human). En waar Jensen zich vooral schuldig voelt over de gevolgen voor hun dochter Vicky (11), brengt Donata een nuancering aan: ‘We weten niet wat voor effect het had gehad als we in een soort koude oorlog bij elkaar waren gebleven en elkaar het leven zuur hadden gemaakt.’

De zevendelige podcast is sinds vrijdag 10 september te beluisteren. Die dag is niet willekeurig gekozen: de tweede vrijdag in september is sinds 2010 de Dag van de Scheiding, omdat op een vrijdag in september 1796 de eerste scheiding in Nederland werd uitgesproken.

In haar podcast tracht Jensen een aantal vragen over scheiden te beantwoorden. Wat betekent het voor de kinderen? Wat is de schade van scheiden voor de samenleving? En kun je leren beter te scheiden?

Ze praat met therapeuten, coaches, advocaten en ‘ervaringsdeskundigen’ zoals journalist Frénk van der Linden (kind van gescheiden ouders en zelf twee keer gescheiden). En in elke aflevering belt ze weer even met haar ex Jaime, met wie ze voor de laatste aflevering een vorm van scheidingscoaching uitprobeert.

‘Als je gaat scheiden’, zegt je 11-jarige dochter Vicky in Scheiden met Stine, ‘heb je misschien eerst niet door wat voor impact het heeft op het kind. Want dan denk je alleen maar: o, wat ben ik zielig!’

‘Ja, zo confronterend en wijs. Het idee voor de podcast is ook begonnen bij mijn dochter. Zij kwam een keer thuis van school en vertelde dat ze in de klas een scheidingsles hadden gehad. Daaruit bleek dat 14 van de 22 kinderen gescheiden ouders hadden. Dat vond ik zo veel. Mijn ouders zijn gescheiden toen ik 17 was en toen ik op school zat, was er maar één kind met gescheiden ouders. 

‘Ik vroeg me af of dit cijfer op een Amsterdamse school representatief was. Het landelijk gemiddelde blijkt lager te liggen, maar het gaat toch om ruim eenderde van de kinderen, en die groep wordt groter. Kortom, scheiden wordt steeds normaler en we hebben steeds meer kinderen die tussen twee ouders op en neer fietsen.’

40 procent van de huwelijken in Nederland eindigt in een scheiding. Denk je dat mensen te makkelijk uit elkaar gaan?

‘Nee, daar geloof ik helemaal niets van, zeker niet als er kinderen in het spel zijn. De meeste mensen doen ontzettend hun best om de relatie te redden. Bovendien blijft er als je kinderen hebt ook na de scheiding nog een relatie bestaan.’

In je podcast verbaas je je erover dat er op de pabo geen specifieke aandacht aan scheiden wordt besteed.

‘Vicky’s juf zei dat ze dagelijks de gevolgen ziet van al die scheidingen. Een kind heeft een schoolboek niet bij zich omdat het bij de andere ouder lag, of het heeft geen brood mee, of je kunt niet beide ouders tegelijk toespreken bij een oudergesprek omdat ze op voet van oorlog met elkaar staan. Het zou waardevol zijn als ze op de pabo al leren hoe je hiermee kunt omgaan.’

Wat is er in positieve zin veranderd sinds de tijd dat jouw ouders gingen scheiden?

‘Je hoeft je niet er meer voor te schamen dat je gaat scheiden. Er wordt meer over gesproken. Dat ontroerde me ook in de scheidingsles in de klas van mijn dochter. Alle kinderen moesten huilen. Dat ze hun emoties daarover uiten en het met elkaar bespreken, is een ongelofelijke verandering.’

Is de samenleving voorbereid op al die scheidingen?

‘Na het maken van deze podcast denk ik dat het antwoord nee is als het bijvoorbeeld gaat over woonruimte. Vanwege de woningnood zijn er veel ouders die na een scheiding geen eigen woning vinden. Sommige gemeenten hebben Parentshouses, waar ouders met kinderen een tijdje kunnen wonen na een scheiding, maar dat zijn er nog veel te weinig. 

‘Verder zou je kunnen denken aan scheidingsverlof. Een gescheiden moeder in mijn podcast vertelt hoe ze direct na haar scheiding keihard aan het werk ging omdat het moest, terwijl ze eigenlijk kapot was. Dat is niet gezond. Scheiden is rouwen, je hebt rust nodig, en ook een heleboel tijd om dingen te regelen. 

‘Dat zijn concrete dingen, maar ook in de taal en cultuur lopen we achter op de nieuwe werkelijkheid. We gebruiken nog steeds negatieve bewoordingen als ‘gebroken gezin’ en in series en films zijn er te weinig rolmodellen die hun leven anders inrichten dan aan de hand van het ouderwetse gezinsmodel.’

‘Als ik bij papa ben, mis ik mama en als ik bij mama ben, mis ik papa’, zegt je dochter in de eerste aflevering. Dat is scheidingsleed dat niet valt te verhelpen, toch?

‘Klopt. Zoiets blijft hartverscheurend en daar is niets aan te doen. Maar Vicky heeft een Kies-training (Kind In Een Scheiding-training, red.) gedaan en daar heeft ze baat bij gehad. Dat is zo’n groot verschil met vroeger: dat er plekken zijn voor kinderen waar ze erover kunnen praten, tekeningen kunnen maken. Je kunt bijvoorbeeld een knuffel meenemen die voor je ouder staat, dan is die altijd bij je.’

De Kies-therapeut in je podcast zegt: alle kinderen willen dat hun ouders bij elkaar blijven.

‘Dat gaat vooral over kinderen in de leeftijd van 4 tot 8 jaar. Het zijn geen kinderen van 16 die zeggen: mijn ouders maken altijd ruzie, dus waarom gaan ze niet uit elkaar? Maar inderdaad lijkt dat een sterke behoefte van kinderen te zijn. Tegelijk heeft mijn ex gelijk als hij zegt dat het ook voor de kinderen niet goed is als ouders tegen heug en meug bij elkaar blijven. 

‘Ik denk dat we op dit moment als samenleving in een overgangsfase zitten. De vraag verschuift van ‘Hoe blijf je bij elkaar en waarom mislukt alles?’ naar ‘Hoe zorg je dat die scheidingen niet te veel schade opleveren?’ en ‘Hoe ga je goed uit elkaar?’.

Hoe ga je goed uit elkaar?

‘In Denemarken, waar mijn familie vandaan komt, hebben ze een scheidingsritueel waarbij je in de kerk met familie en vrienden je neewoord uitspreekt. Voor de podcast ben ik op zoek gegaan naar een Nederlands equivalent daarvan en toen stuitte ik op de Schip-aanpak. Dat concept is gebaseerd op rouwverwerking: dat je het afscheidnemen van elkaar als liefdespartners goed doet, zodat je je op de ouderrol kunt gaan richten. 

‘Daarvoor moet je bepaalde stappen doorlopen. Je krijgt oefenstof mee voor waar nog wrevel zit: sorry zeggen tegen elkaar voor allerlei dingen, complimenten geven, verantwoordelijkheid nemen voor je eigen gedrag in de relatie in plaats van de schuld bij de ander leggen. Of je legt een foto van je kind tussen jullie twee als je met elkaar praat. Dat helpt echt. 

‘De methode bestaat uit tien sessies en je kunt het ook doen als je al jaren uit elkaar bent, zoals mijn ex en ik. Het werkte, want na de eerste sessie hadden we al geen ruzie over kleine dingen meer.’

Is dat hetzelfde als conscious uncoupling?

‘Wat ik heb gelezen over conscious uncoupling vind ik allemaal vrij Amerikaans: erg zelfhulperig en verbonden met de neiging om elke mislukking meteen te willen omtoveren in een succes. Het mooie van de Nederlandse Schip-methode vind ik de aandacht voor het verlies en rouwen. 

‘Maar je ziet inderdaad dat het een bredere trend is. Ook de beroemde relatietherapeut Esther Perel doet suggesties voor scheidingsrituelen. Bijvoorbeeld dat je een afscheidsvakantie met elkaar doet in Rome, als je daar je eerste vakantie hebt doorgebracht.’

In Scheiden met Stine besteed je veel aandacht aan de theorie dat we in onze jeugd een blauwdruk meekrijgen voor ons liefdesleven.

‘De relatietherapeuten in mijn podcast bevestigen die gedachte vanuit hun praktijkervaring. Zij zien dagelijks in hun behandelkamer oude snaren trillen. Het blijkt ook uit de statistieken: als kind van gescheiden ouders heb je een 50 procent grotere kans dat je zelf zult scheiden. 

‘Maar ik voel ook voor wat journalist Frénk van der Linden in de derde aflevering van Scheiden met Stine zegt over waarom hij de gedachte van een blauwdruk te simpel vindt. Je bent niet je ouders, je bent van een nieuwe generatie, je kunt jezelf opnieuw uitvinden, relatievaardigheden aanleren. Daar heeft hij gelijk in. En het is hoopgevend als ik naar de klas van mijn dochter kijk hoe goed de kinderen ermee weten om te gaan. Dat is alweer zo totaal anders dan in mijn tijd en die van Frénk. Als de norm verandert, verandert ook je gevoel voor falen en mislukken.’

Vind je dat het tijd wordt om het ouderschap los te koppelen van de romantische liefde?

‘Liefdesrelaties zijn meer fluïde geworden, zoals de socioloog Zygmunt Bauman beschrijft in zijn boek Liquid Love (2003). Mensen experimenteren met nieuwe relatievormen en daar komen de effecten van digitalisering nog eens overheen. ‘We leven in een liefdesconsumptiemaatschappij’, zei een tinderende ouder aan het schoolplein een keer tegen me. Kortom: we zijn nog van een generatie die het ouderschap wilde verbinden met een liefdesideaal, maar zien dat dit vaak niet lukt. Dat is de realiteit. Of we willen of niet, het ouderwetse gezinsmodel gaat op de schop. Daarom is het tijd om ons denken en handelen, de taal en cultuur, de wetten en de samenleving daarop aan te passen.’