Onderzoeksraad: Nederland en buurlanden moeten zich beter voorbereiden op grensoverschrijdend kernongeval

In de stalen wanden van de reactorvaten van de kerncentrale van Tihange werden vorig jaar 70 haarscheurtjes ontdekt. In 2015 was er een ontploffing en brand bij de kerncentrale in Doel. Nieuwsberichten zoals deze over de Belgische kerncentrales leiden al jaren tot grote bezorgdheid in de Nederlandse grensregio's. En wat weten we eigenlijk van de reactor in Emsland, over de Duitse grens?

Nederland, België en Duitsland moeten zich beter voorbereiden op een kernongeval met grensoverschrijdende gevolgen. De communicatie moet beter en er moet vaker gezamenlijk worden geoefend. Dat concludeert de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV) in het woensdag verschenen rapport Samenwerken aan nucleaire veiligheid.

'Er is veel geregeld, maar het grensoverschrijdend karakter van een nucleair ongeluk is nog lang niet in alle plannen voldoende uitgewerkt', concludeert voorzitter Tjibbe Joustra. 'Twente en Zeeland hebben dat behoorlijk goed gedaan, maar in totaal vallen twintig veiligheidsregio's binnen de zones van de kerncentrales. En dan nog: papier is geduldig. Pas als je oefent, merk je of het loopt of niet. Landen kennen immers elkaars systemen, organisaties en personen niet zo goed.'

Wel informeren de buurlanden elkaar steeds beter bij een noodsituatie over bijvoorbeeld stralingsniveaus, aldus Joustra. 'Maar er moeten vooral stappen worden genomen richting de burger. Nu is het zo dat het getroffen land maatregelen neemt. Daarna wordt geprobeerd te coördineren met de buurlanden. Dat moet beter.'

U waarschuwt voor onrust bij burgers, omdat landen verschillende maatregelen nemen bij een nucleair ongeluk. Hoe zit dat?

'Je kunt mensen oproepen om thuis te blijven, om jodiumtabletten te gebruiken of je zet een evacuatie in gang. Per land gelden verschillende stralen voor welke maatregelen in welk gebied worden genomen. België en Nederland hebben dat al behoorlijk op elkaar afgestemd, maar Duitsland kent aanzienlijk grotere cirkels. Dat kan leiden tot veel frictie en verwarring onder burgers. Dat zagen we in 2011 ook bij Chemiepack: in de ene veiligheidsregio gold een ander regime dan in de andere.'

In Tihange en Doel zijn in de laatste jaren incidenten geweest die volgens de experts geen risico's opleveren voor de nucleaire installaties zelf. Toch maken mensen zich ook dan zorgen. Zijn de experts nalatig?

'De experts denken: deze brand of dat haarscheurtje is niet gevaarlijk, dus we hoeven niets uit te leggen. Maar als je onzekerheid bij burgers wil wegnemen, dan moet je proactief en in begrijpelijke taal uitleggen wat er aan de hand is. Op dat punt blijft men duidelijk in gebreke.

'We hebben, ook in Duitsland en België, opvallend veel medewerking gekregen van de autoriteiten en de exploitanten van de centrales. Het is bepaald geen gesloten cultuur, maar het is wel een cultuur van experts. Men communiceert wel, maar om te beginnen is de informatie heel moeilijk vindbaar. En als je het gevonden hebt, is er waarschijnlijk de teleurstelling dat je het niet begrijpt.'

Grensgemeenten worden amper betrokken bij de vergunningen voor kerncentrales. Waarom vindt u het belangrijk dat dat verandert?

'Bij Borssele kan iedereen binnen een bepaalde straal inspreken. Bij Doel, op twee kilometer van de Nederlandse grens, worden eigenlijk maar twee Nederlandse gemeenten betrokken bij vergunningsprocedures. Wij pleiten ervoor dat iedereen in een straal van twintig kilometer kan inspreken. Die vergunningverlening moet herkenbaar zijn en mensen moeten hun zorgen kunnen uiten.'

Waarom is het voor Duitsers en Belgen gemakkelijker om informatie over procedures in Borssele te vinden, dan voor Nederlanders over Doel, Tihange of Emsland?

'Dat is deels een cultuurverschil. Vergunningssystemen in Nederland zijn 'aan de voorkant' heel open. Dan is er de meeste discussie, waarna het uiteindelijke besluit soms gewoon een hamerstuk is. In België merk je dat die voorbereidingen veel geslotener zijn en dat daarna pas veel meer discussie komt. Wij vinden het juist van het grootste belang dat burgers en collega-overheden vanaf het begin hun zorgen en opmerkingen over een vergunning kwijt kunnen.'

Veel mensen zouden graag van u horen hoe veilig de kerncentrales zijn. Waarom spreekt de Onderzoeksraad voor Veiligheid zich uitgerekend daar niet over uit?

'De kans op een ernstig kernongeval bij een van de genoemde kerncentrales is klein. Voor de intrinsieke veiligheid van de centrales bestaat een internationaal systeem. Dat gaat uit van alles melden, van beoordeling door internationale experts. Dat is op zich een goede manier. Er zijn altijd critici die het resultaat niet goed vinden, anderen zijn wel tevreden. Dat is een discussie onder superdeskundigen waar wij buiten blijven.'