Met zijn theatervoorstelling scholen af, zo wil Arjan van Essen jongeren iets leren
Waarom een leraar zijn baan verloor door een toneelstuk.
Arjan van Essen is zijn baan kwijt, maar nog altijd een leraar. Na zijn plotselinge ontslag omdat hij als docent op een gereformeerde school een theatervoorstelling maakt, zag hij zijn leerlingen niet meer terug. Hij heeft een YouTube-filmpje online gezet waarin hij uitlegt waarom hij er niet meer is. Dat doet hij door ze nieuwe woorden bij te brengen.
Het eerste woord is theater. ‘In een theater laten levende mensen dingen zien aan een andere groep mensen’, zegt hij. ‘Publiek noem je dat.’ Zijn leerlingen zijn vooral leerlingen vmbo-basis. ‘Kinderen waar de maatschappij niets van verwacht.’ Van Essen wel. Het volgende woord dat hij in zijn afscheidsfilmpje uitlegt is ontslag. ‘Dat is niet meer bij je baas werken.’
Van Essen, 49 jaar oud, was gokverslaafd. Wat begon met een paar gulden in een gokkast, eindigde met het verspelen van duizenden euro’s per avond aan de roulettetafel. Tot hij zo veel schulden had gemaakt dat er niets meer in te zetten viel. Hij biechtte alles op aan zijn vrouw en ging de verslavingskliniek in.
Dat was tien jaar geleden. Het is niet waarom het Driestar College in Gouda Van Essen heeft ontslagen. Dat is omdat hij een toneelstuk maakt over zijn gokverslaving. Theater, vindt de reformatorische scholengemeenschap, past niet binnen het geloof.
De school wil er verder niets over kwijt. Behalve dan dat er inmiddels ‘goede afspraken’ zijn gemaakt ‘omtrent de afwikkeling van de samenwerking en alle daarop betrekking hebbende aspecten’. Advocatentaal. Van Essen legt het zo uit aan zijn leerlingen: ‘De school is een beetje bang voor het theater omdat daar rare dingen gebeuren.’
Ik ontmoet hem in een studio in Grootebroek, waar hij samen met theatermakers Marianne Stek en Maretty van den Mosselaar staat te repeteren. ‘Het mag wel wat pittiger hoor, Arjan’, klinkt het als ze bij een scène
zijn beland waar de leraar kwaad moet worden. ‘Je moet de tekst in m’n gezicht kwatten.’
Van Essen kan heel mooi spelen, zeggen de theatermaaksters, maar ze hebben eerst de leraar uit hem moeten trekken. Stond ‘ie z’n levensverhaal te doen alsof het een lesje grammatica was.
Van Essen draagt een spijkerbroek en houthakkersblouse. Hij praat meer dan genuanceerd. Zwartekousenkerk vindt hij een naar woord. ‘Omdat er ook veel mooie mensen bij zitten.’ Het is wel de beste omschrijving van zijn jeugd. Het geloof bracht toen toen hij opgroeide vooral veel geboden en verboden met zich mee. Een web van regels om het leven te beheersen.
Misschien dat hij daarom als tiener de gokkast ontdekte. Je stapt een parallelle wereld in. ‘Het is jij en het spel’, zegt Van Essen. ‘Verder niets.’ Daarmee wil hij niet zeggen dat het hem allemaal is overkomen. ‘Het was mijn eigen keuze, mijn eigen schuld.’
Schuld en boete, daar gaat zijn theatervoorstelling ‘Kop of Munt’ ook over. En tweede kansen, als in een Bijbelverhaal. Tussen het gokken door trouwde Van Essen. Hij kreeg twee kinderen, werd leraar, lijsttrekker van de SGP in Wageningen en afdelingsvoorzitter bij de christelijke hulporganisatie Woord en Daad.
Dat drukke leven maakte het eenvoudig zijn gokverslaving geheim te houden. Tegen de een zei hij dat hij op school was en voor de ander had hij een bestuursvergadering. Van vrienden en familie leende hij ondertussen duizenden euro’s met een smoesje over een oude schuld. Zijn echte schuld liep in de tonnen.
Na een halfjaar afkicken, durfde het Driestar College het aan om Van Essen een baan te bieden als leraar Nederlands en Maatschappijleer. Op voorwaarde dat hij open was over zijn verleden. En dus nam hij elk jaar twee schoolbussen vol leerlingen mee naar zijn oude afkickkliniek.
Die school is goed voor hem geweest, zegt Van Essen ook nu nog. Dat ze hem ontslagen hebben, daar is hij wel ‘een beetje boos’ om, maar hij vindt ook: dat hoort bij de vrijheid van onderwijs, die we hier hebben. ‘Mijn school mag mij ontslaan om haar eigen christelijke identiteit te behouden’, zegt hij. ‘Die vrijheid wil ik niet in de weg staan.’
Een lichtpuntje ziet hij ook. Dankzij het ontslag krijgt zijn voorstelling nu veel media-aandacht. ‘Daarom zit jij hier nu tegenover me.’ Daarom zijn de eerste voorstellingen al uitverkocht. Veel van zijn leerlingen komen kijken. Naar één voorstelling komt zelfs een complete klas die hij ooit les gaf. Sprakeloos, is hij daarvan.
Van Essen heeft ook al een plan voor hierna: met zijn theatervoorstelling scholen af. Jongeren iets leren.