Hoe kom je aan een nasaal stemgeluid? En hoe kom je ervanaf?

De een gruwt ervan, de ander maakt er juist zijn handelsmerk van. Maar écht charmant vinden we het vaak niet, zo'n nasaal stemgeluid, dat klinkt alsof bij ieder woord een extra dosis lucht door de neus heen wordt getrompetterd. Hoe zit het nu precies? Praat je bij een nasale stem echt door je neus heen? En wat te doen als je echt van je nasale spraak af wilt komen?

Kno-arts Maaike van den Aardweg van het UMC Utrecht steekt van wal met een korte les logopedie. 'Iedereen maakt bij bepaalde klanken een beetje gebruik van de neusholte', legt ze uit. 'Houd maar eens een spiegel onder je neus wanneer je 'm'-, 'n'- of 'ng'-klanken maakt. Als het goed is zie je dat er ook wat lucht door de neus heen wordt geperst.'

Specialisten onderscheiden vormen van neusspraak. Bij gesloten neusspraak of hyponasale spraak gaat er te weinig lucht door de neus heen, bijvoorbeeld door een stevige verkoudheid. 'M'-, 'n'- of 'ng'-klanken verslappen dan tot een soort halve 'b'. Van den Aardweg knijpt haar neus dicht. 'Dab klik je dus zo oggeveer', klinkt het door de telefoon. Daarna, normaal: 'Meestal ben je dan gewoon verkouden, maar bij aanhoudende gesloten neusspraak kan ook sprake zijn van neuspoliepen of gezwollen neusamandelen.'

Bij open neusspraak of hypernasale spraak is juist het omgekeerde het geval: er gaat te veel lucht door de neus. Wanneer je (zonder neusklanken) praat sluiten de spieren in het gehemelte de luchtweg tussen mond- en neusholte af. Dit is vooral van belang bij plofklanken zoals de 'p' en 'b', waarbij de luchtdruk in de mondholte een klein beetje wordt opgebouwd alvorens te 'ploffen', of bij frictieklanken als de 's' en 'f', waarbij wrijving van geperste lucht door de lippen voor een klank zorgt. Bij die klanken met een hogere luchtdruk in de mond is er een risico dat lucht door de neus ontsnapt.

'Een veelvoorkomende oorzaak van dergelijke open neusspraak is een schisis, een opening in het gehemelte', legt Van den Aardweg uit. 'Dat is met een operatie te verhelpen, maar de spieren in het gehemelte werken dan niet optimaal meer.'

Andere risico's zijn bijvoorbeeld een vergrote neusamandel op kinderleeftijd, die de luchtweg door de neus afsluit. Van den Aardweg: 'Dat maakt de gehemeltespieren op termijn lui. Als de neusamandel dan wordt geknipt, kan het zijn dat het gehemelte tijdelijk niet meer goed in staat is de neus af te sluiten.' Wanneer het gehemelte te veel lucht doorlaat bij de spraak gaat het bij hogeluchtdrukklanken als de 'p', 'b', 's' en 'f' mis.

Bij gesloten neusspraak is het zaak de directe oorzaak (neuspoliepen of amandelen) aan te pakken, of te wachten tot de verkoudheid over is. Open neusspraak zal door een logopedist moeten worden verholpen. Met trainingen zijn de spieren in het gehemelte sterker te maken. Een bekende training is het oefenen van plofklanken met dichtgeknepen neus. De luchtdruk in de mondholte stijgt dan, waardoor het gehemelte aan het werk wordt gezet om geen lucht door de neus te laten ontsnappen.

Van den Aardweg: 'Als logopedie niet voldoende helpt, is ook een operatie nog een optie.' Daarbij wordt de doorgang tussen neus- en mondholte kleiner gemaakt, zodat deze eenvoudiger af te sluiten is. 'Maar het is ook weer niet goed om deze doorgang helemaal dicht te maken', waarschuwt Van den Aardweg. 'Het gehemelte werkt als een ventiel, dat dan weer wel, dan weer geen lucht door moet laten. Het is niet goed als je uiteindelijk helemaal niet meer door je neus kunt ademen.'

_{Heeft u ook een vraag voor deze rubriek? Mail naar beterleven@volkskrant.nl}