Weer zo een. Als een van de weinigen reageerde Carel Wiemers (82) eind vorig jaar niet verbijsterd en verbaasd op het nieuws dat een bejaardenverzorger in een verpleeghuis in Puttershoek wordt verdacht van het met insuline inspuiten van meerdere bejaarden, soms met de dood tot gevolg. Wereldwijd kent hij tientallen van zulke moordzaken.

Oud-journalist Wiemers versloeg in 1976 voor het ANP de strafzaak tegen de toen 39-jarige hoofdverpleegkundige Frans Hooijmaijers. Die werd ervan beschuldigd negen bejaarde patiënten in de Lückerheidekliniek in Kerkrade te hebben vermoord. Hooijmaijers gaf toe dat hij deze mensen had ingespoten met insuline. Ze waren erg onrustig, verklaarde de verpleegkundige, hij kon hun lijden niet aanzien. Na een lang proces werd Hooijmaijers veroordeeld tot 18 jaar cel voor vijf moorden. Hij is inmiddels overleden.

Het proces heeft diepe indruk gemaakt op Wiemers. Vooral het in het dossier genoemde duizelingwekkende aantal van 259 patiënten waarbij veel twijfel was aan de doodsoorzaak, is hem altijd bijgebleven. Daarmee zou Hooijmaijers tot de grootste seriemoordenaars behoren in de Nederlandse geschiedenis. 'Beangstigend vond ik destijds dat hij niet op mij overkwam als een slecht mens. Zijn collega's omschreven hem zelfs als een opvallend zorgzame verpleegkundige. Ik denk echt dat deze zeer gelovige katholieke man er zelf van overtuigd was dat hij niets kwaad deed.'

Sindsdien is Wiemers gefascineerd gebleven door dergelijke medische moorden. Wat beweegt zo'n dader, is daarin een patroon te zien, vroeg hij zich af. In 2014 publiceerde hij het boek Terreur in de zorg. Moord, diefstal en afpersing. Daarin beschrijft hij onder meer een afschrikwekkende lijst zaken wereldwijd waarin medisch en verzorgend personeel het leven ontneemt van degenen wiens zorg aan hen is toevertrouwd.

Op het specifieke geval van de verdachte, de 21-jarige verzorgende Rahiied A., wil Wiemers niet ingaan omdat veel informatie nog ontbreekt en het nog slechts om een verdenking gaat. Wel viel het de oud-journalist op dat in de publiciteit rond deze zaak veel betrokkenen spreken van een eenmalig, onwaarschijnlijk incident dat niet zou zijn te voorkomen.

Het is inderdaad een zeldzaamheid dat een arts, een verzorgende of verplegende 'voor God wil spelen', zoals Wiemers het noemt. Een exacte schatting van het aantal is niet te geven. Maar er zijn wereldwijd toch tientallen gevallen bekend van medisch geschoolde medewerkers die hiertoe zijn overgegaan, vaak volgens een gelijkend patroon.

Eén kenmerk deelt deze verdachte Rahiied bijvoorbeeld al met onder meer Hooijmaijers: hij heeft ook van een bejaarde gestolen. Rahiied A. werd eerder dit jaar veroordeeld voor de diefstal van 5.000 euro van een verpleeghuisbewoner. Hooijmaijers werd destijds beschuldigd van diefstal van onder meer sieraden, geld en kleding. Ook wordt in vele gevallen insuline gebruikt, zegt Wiemers, omdat dat relatief gemakkelijk te verkrijgen is en bovendien een lichaamseigen stof is die niet meteen argwaan wekt.

Netheid en orde

Of andere overeenkomsten met dergelijke zaken ook op Rahiied A. van toepassing zijn, moet nog blijken. Opvallend vindt Wiemers bijvoorbeeld dat de verdachten relatief vaak een streng gelovige achtergrond hebben. 'Ze beginnen met een prikje uit een aangepraat mededogen; van ach, het oude mensje moet zo lijden, ik help ze zo rustig te worden. Ze komen er vaak mee weg. Het geeft ze een machtsgevoel. Het geweten wordt steeds meer weggeduwd.'

Ook valt het Wiemers op dat meerdere daders fanatiek hechten aan orde en netheid op de afdeling. Een lastige patiënt die veel zorg vraagt leidt tot onrust. 'Dan denkt zo'n dader: ik geef hem een beetje insuline, dan is hij weer rustig.'

Dit was ook het geval bij Hooijmaijers. Onder zijn collega's klonk het destijds: 'Waar Frans komt, sterven de mensen.' De officier van justitie sprak in de strafzaak over zijn dwangmatige schoonmaakwoede. Op zijn afdeling zou Hooijmaaijers alles willen opruimen, inclusief de in zijn ogen lastige patiënten. Volgens de aanklager spoot de verpleegkundige deze kwetsbare mensen bewust insuline in met het doel hen te doden. Hooijmaaijers bleef het hele proces lang volhouden dat hij niet wist dat de door hem toegediende dosis fataal zou kunnen zijn.

Ook vindt Wiemers dat het relatief lang kan duren voordat zo'n 'Engel des Doods' wordt ontmaskerd. Mede omdat veel collega's, huisartsen en zelfs familieleden het zich gewoonweg niet kunnen voorstellen dat medisch personeel zoiets doet. 'Ik kan het natuurlijk niet hard maken', zegt Wiemers. 'Maar ik kan me voorstellen dat het ook is voorgekomen dat de dodelijke praktijken van sommige verzorgenden niet zijn ontdekt.'

Hoe zeldzaam ook, Wiemers denkt dat de zorgsector zich meer bewust zou moeten zijn van dit gevaar. Dat er bijvoorbeeld een risicoprofiel zou moeten worden opgesteld, dat afdelingen alerter zouden moeten zijn op afwijkend gedrag. Maar Wiemers is natuurlijk geen psychiater en werkt ook niet in de zorg, daar is hij zich van bewust. 'In mijn research vond ik verbazingwekkend weinig wetenschappelijke publicaties over dit fenomeen. Daarom heb ik er vanuit mijn journalistieke interesse over geschreven in fictie- en non-fictievorm.'

Het is absoluut niet mijn bedoeling zorgmedewerkers, patiënten en hun familie de stuipen op het lijf te jagen, wil de oud-journalist nog beklemtonen. 'Het gaat mij er om te laten zien dat deze dingen kunnen gebeuren dat wij onze ogen daarvoor niet moeten sluiten.'

Een derde lichaam is vorige week opgegraven in verband met het onderzoek naar de 21-jarige verzorgende Rahiied A. uit Rotterdam. Hij wordt verdacht van zeker twee moorden op ouderen in verpleeghuizen waar hij werkte. Hij zou bejaarden hebben ingespoten met insuline. Er zijn zijn nog vijftien zaken in onderzoek. Het Openbaar Ministerie bevestigt de derde opgraving, maar wil verder geen details kwijt tot de eerste proforma-zitting in deze zaak, uiterlijk eind februari. Op 17 november werd Rahiied A. gearresteerd. De zaak kwam aan het rollen toen eerder die maand een bewoner onwel was geworden in het verpleeghuis 't Huys te Hoecke in Puttershoek. Een verzorgende die de situatie niet vertrouwde riep er een arts bij. Die constateerde dat de bloedsuikerspiegel van de vrouw opvallend laag was en stuurde haar naar het ziekenhuis. Daar werd vastgesteld dat de daling geen natuurlijke oorzaak kon hebben. Na nader onderzoek heeft het OM besloten het lichaam van een andere bewoner van de instelling in Puttershoek op te graven, voor onderzoek naar de doodsoorzaak. Om diezelfde reden is daarna ook een tweede lichaam opgegraven op de begraafplaats van Heerjansdam.

- In 2013 wordt een arts in het Evangelische Ziekenhuis in Curitiba, Brazilië, ervan beschuldigd zeker zeven patiënten te hebben vermoord door het toedienen van spierverslappers en pijnstillers aan patiënten op de intensive care;

- In 2003 wordt een 27-jarige Franse verpleegster van het François Quesnay Hospital in Mantes-la-Jolie veroordeeld tot 12 jaar gevangenisstraf. Zij diende minstens dertig patiënten zo veel morfine of een ander medicijn toe dat zij overleden;

- Een Engelse huisarts met de bijnaam Doctor Death uit Hyde, een voorstad van Manchester, wordt in 2000 tot levenslang veroordeeld. Justitie verdenkt hem ervan zeker tweehonderd patiënten omgebracht te hebben met een overdosis morfine;

- In 2000 wordt een arts van Ohio State University Medical Center veroordeeld tot drie keer levenslang voor de moord op vier patiënten met arsenicum. Opvallend is dat hij in 1985 al eens was veroordeeld voor vergelijkbare feiten;

- In 1999 wordt een 39-jarige arts uit Henan in China veroordeeld tot 15 jaar cel. De kruidenpreparaten die hij voorschreef bleken in zeker 146 gevallen dodelijk te zijn geweest;

- In 1989 lopen vier Oostenrijkse verpleegsters tegen de lamp. Zij bekenden in zes jaar tijd 49 patiënten in het Weense Lainz-ziekenhuis om het leven te hebben gebracht met een overdosis insuline of kalmeringsmiddelen. Ook lieten zij de keel van sommige van hun slachtoffers vollopen met water zodat zij verdronken;

- In 1987 wordt een 27-jarige verpleger van het Good Samaritan Hospital in Long Island, New York tot 60 jaar veroordeeld nadat was gebleken dat hij 37 patiënten een cocktail van spierverlammende middelen had ingespoten;

- In 1986 bekent een 30-jarige Duitse verpleegkundige negen patiënten van het St. Petrus Ziekenhuis in Wuppertal te hebben gedood met een overdosis medicijnen 'om hen langdurig lijden te besparen';

- In 1979 gaf een 19-jarige bejaardenverpleger in Malmö tegenover de rechter toe negentien bejaarden te hebben omgebracht met een mix van sinaasappelsap en een ontsmettingsmiddel.

_{De voorbeelden komen uit Terreur in de zorg van Carel Wiemers.}