Direct naar artikelinhoud
Nieuws

Oversterfte blijft een mysterie: zesduizend doden niet te verklaren door corona en griep

Er was een griepgolf, en er was corona. Maar ook als die zaken worden meegerekend, zijn er vorig jaar nog altijd bijna zesduizend Nederlanders méér overleden dan verwacht. Dat blijkt uit de nieuwste doodsoorzakenanalyse van het CBS.

Een rouwkoets in Horssen, april 2020.Beeld Marcel van den Bergh / de Volkskrant

Waaraan de duizenden Nederlanders overleden, is niet goed te zeggen. ‘We hebben te maken gehad met een soort algehele verhoging van de sterfte’, zegt onderzoeker Ruben van Gaalen van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) desgevraagd. ‘Het is onbevredigend om te zeggen, maar we hebben hier gewoon meer onderzoek nodig.’

Momenteel lopen er twintig onderzoeken naar de kwestie. Die gaan echter in eerste instantie over de oversterftegolf van eind 2021. ‘Voor het jaar 2022 valt er eigenlijk meer te onderzoeken, omdat de coronasterfte toen veel lager was’, vindt Van Gaalen. ‘We hebben dat jaar een lange periode van oversterfte gehad, en corona verklaart daarvan maar 57 procent.’

Oorzaken oversterfte

Twee belangrijke hypothesen liggen op tafel. Misschien is er sprake van een na-ijleffect van corona zelf. ‘Het is niet vreemd dat als heel veel mensen een infectie met een nieuw virus hebben doorgemaakt, dat leidt tot een soort algehele verzwakking van de populatie’, zegt Van Gaalen. Na de Spaanse griep was de sterfte aan allerlei doodsoorzaken ook verhoogd. Bovendien is bekend dat mensen die corona hebben gehad, daarna een verhoogd risico hebben op acute hart- en vaatproblemen.

Een andere mogelijkheid is dat de coronamaatregelen zelf aan de oversterfte hebben bijgedragen. Doordat allerlei doktersbezoekjes en niet spoedeisende behandelingen werden uitgesteld, of gewoon doordat mensen veel thuiszaten, minder bewogen en ongezonder leefden. ‘Ik zie hier vooral een bevestiging van mijn hypothesen’, zegt zorgeconoom Eline van den Broek (Amsterdam UMC), die het effect van uitgestelde behandelingen onderzoekt. Zo wijst ze op een verhoging van het aantal hartdoden: dat zou kunnen duiden op een nawee van uitgestelde hartoperaties.

De op internet veel gehoorde verklaring dat vaccins de oversterfte veroorzaken, ligt minder voor de hand. Zo vinden grote, vergelijkende studies geen verhoogde sterfte onder gevaccineerde groepen ten opzichte van groepen die niet werden gevaccineerd, en is er in landen waar nagenoeg iedereen is gevaccineerd soms helemaal geen oversterfte. ‘Je moet bij de feiten blijven’, vindt Van Gaalen. ‘En ik heb geen enkel serieus onderzoek gezien dat hardmaakt dat dit door vaccins kan komen.’

Over de auteur
Maarten Keulemans is wetenschapsredacteur bij de Volkskrant, met als specialismen microleven, klimaat, archeologie en gentech. Voor zijn coronaverslaggeving werd hij uitgeroepen tot journalist van het jaar.

Twee griepgolven

Vorig jaar overleden in totaal 8,2 duizend mensen aan corona, tegenover zo’n 20 duizend per jaar in de eerste twee coronajaren. Meer mensen dan gebruikelijk overleden aan een ziekte van de ademhalingsorganen, anders dan corona. Dat zal te maken hebben met de twee griepgolven die vorig jaar door het land trokken, denkt het CBS. Ook overleden meer mensen dan normaal aan hersenaandoeningen zoals dementie en aan ongelukken, zoals een val.

Aan kanker overleden juist iets minder mensen: een langzaam dalende lijn die al sinds 2016 gaande is. Al zegt dat niet alles. Zo onderzoekt Van den Broek of er mogelijk kankerpatiënten onopgemerkt zijn gebleven, door uitgestelde controles en bevolkingsonderzoeken. De oversterfte zou uiteindelijk weleens een uiting kunnen zijn van een structureel tekort aan tijd en menskracht in de zorg, denkt ze. ‘We hadden een capaciteitsprobleem in de zorg, en dat hebben we nog steeds. Hoe gaan we dat oplossen? Daar heeft haast niemand het meer over.’