Digitaal tolpoortje rukt op: gratis nieuws is niet meer vanzelfsprekend

'Tear down this wall.' De wereldberoemde woorden waarmee de Amerikaanse president Ronald Reagan in 1987 het startschot gaf voor
het afbreken van de Berlijnse Muur, lijkt in de wereld van de nieuwssites niet op te gaan. Integendeel: daar wordt al jarenlang gesproken over het ópzetten van een muur. Een virtuele muur in dit geval. Maar die zogenoemde betaalmuur krijgt in Nederland vooralsnog nergens volledig voet aan de grond. Althans, als het gaat om het betalen voor álle artikelen.

Uitgevers tobben al jaren over de vraag hoe zij hun nieuwssites winstgevend kunnen maken. Met advertenties lukt dat onvoldoende. Maar zolang er websites bestaan die het nieuws gratis aanbieden - en die zullen er altijd zijn - ontbreekt er bij de bezoekers de bereidheid om voor elk artikel te betalen, zo zien we vooral in het buitenland. En dus wordt er naarstig gezocht naar tussenoplossingen.

Maandsalaris
'De tijd we artikelen uit de krant gratis weggeven, is voorbij. We moeten nu eenmaal 230 journalisten van een maandsalaris voorzien', zei NRC-hoofdredacteur Peter Vandermeersch afgelopen november tegenover BNR Mediazaken. Sinds eind vorig jaar kunnen ook niet-abonnees artikelen uit NRC los kopen online, via Google One Pass, een betaalsysteem dat Google voor dit doel voor uitgevers heeft ontwikkeld.

Begin dit jaar onthulde Mecom, de Britse eigenaar van ondermeer de Nederlandse regionale uitgever Wegener, zijn plannen om de beste artikelen achter een online betaalsyteem te gaan plaatsen.  Het Nederlands Dagblad en het FD zitten al enige tijd achter een bijna-volledige betaalmuur.

Ook bij onze zuiderburen is het (gedeeltelijk) betalen voor nieuwsartikelen een issue. Vorige week lanceerden negen Belgische uitgeverijen hun eigen platform Gopress, waarop publicaties tegen een lager tarief kunnen worden gekocht, en op verschillende toestellen kunnen worden gelezen.

Opmars
De betaalmuur maakt dus een grote opmars? Dat is te simpel gesteld. Want de discussie erover woedt al jaren. 'Het gaat niet om het begrip betaalmuur, maar om de manier waarop je een werkend verdienmodel voor de online journalistiek ontwikkelt', aldus Hans Deridder, managing editor bij De Persgroep, dat in Nederland de Volkskrant, het AD, Trouw en het Parool uitgeeft. 'Het vragen van geld voor specifieke content, bijvoorbeeld exclusieve achtergrondverhalen, is slechts één van de mogelijkheden.'

Maar het totale nieuwsaanbod achter een betaalslot zetten, is volgens Deridder geen optie.  'Bezoekers laten betalen voor alle online artikelen werkt niet. Ik was onlangs in Slowakije, waar ze dit enige tijd geleden hebben ingevoerd. Inmiddels zijn ze er daar weer op teruggekomen, want het verdient zich niet terug.'

Maar dat er iets moet gebeuren, en eerder vroeg dan laat, staat voor Deridder buiten kijf. 'Het lukt uitgevers niet om de adverteerders er voldoende van te overtuigen dat ze meer moeten investeren in internetadvertenties.' En dus moeten er andere geldbronnen worden
aangeboord.

Ook Laurens Verhagen, oud-hoofdredacteur van NU.nl en sinds begin deze maand verantwoordelijk voor de websites van de Persgroep-kranten Volkskrant, Trouw, Parool en De Morgen, ziet niets in het opstellen van een betaalmuur. 'Dat is een stap terug, ik geloof daar niet in. Je moet lezers niet in het oude abonneemodel dwingen.'

New York Times
In het buitenland is er wel succes geboekt met betaalmuren, maar op beperkte schaal. De New York Times voerde een jaar geleden een systeem in waarbij bezoekers de eerste twintig artikelen op de site gratis kunnen lezen, en daarna moeten gaan betalen. Critici meenden dat dit nooit zou gaan werken, maar de krant claimt nu dat het nieuwe systeem inmiddels 454.000 digitale abonnees heeft opgeleverd, die 15 tot 35 dollar per maand betalen. Reden voor de krant om de limiet binnenkort op te schroeven: voortaan moet al na tien artikelen de (digitale) portemonnee getrokken worden.

Of een dergelijk systeem ook in Nederland voet aan de grond gaat krijgen, is voorlopig koffiedik kijken. Maar het aantal (gedeeltelijke) digitale tolpoorten is hier wel toegenomen. Uitgevers raken er steeds meer van doordrongen dat er snel iets moet gebeuren. Dat online nieuws altijd helemaal gratis is, is niet langer vanzelfsprekend.