Direct naar artikelinhoud
Nieuws

Tjeenk Willink: Mark Rutte is niet het probleem, ‘er zijn vele schuldigen’

De nieuwe informateur Herman Tjeenk Willink stelt niet alleen demissionair premier Rutte verantwoordelijk voor de bestaande politieke cultuur. Hij wil eerst vertrouwen wekken tussen de partijen en begint zijn gesprekken bij de nieuwkomers in de Tweede Kamer. Die zouden nog een frisse blik hebben.

Informateur Herman Tjeenk Willink in de Stadhouderskamer in de Tweede Kamer.Beeld Freek van den Bergh / de Volkskrant

Informateur Herman Tjeenk Willink ziet premier Mark Rutte vooralsnog niet als sta-in-de-weg voor de vorming van een nieuw kabinet. Partijen die niet met de huidige premier willen regeren hebben wat uit te leggen, vindt de formatieveteraan. Dat de Tweede Kamer te weinig ruimte krijgt om het kabinet te controleren, ligt volgens hem niet alleen aan de VVD-leider. ‘Je kunt veel van Mark Rutte zeggen, maar niet dat hij de enige is die deze bestuursstijl draagt. Ook andere fractievoorzitters zijn daar de afgelopen jaren verantwoordelijk voor geweest.’

Zijn verkennende gesprekken met de zeventien fractievoorzitters zullen dan ook niet om de ‘Rutte-vraag’ draaien, vertelde de 79-jarige oudgediende woensdagavond in de Tweede Kamer. ‘In de opdracht die de Tweede Kamer mij heeft gegeven wordt geen enkele persoon genoemd. Daarin staat alleen dat de Kamer een andere bestuursstijl wenst. Dat is een veel fundamentelere vraag dan een vraag over personen.’ Fractievoorzitters die toch bezwaren opwerpen tegen Rutte als persoon zullen dat dus heel goed moeten motiveren, wat Tjeenk Willink betreft. ‘Ik vind het moeilijk te accepteren als er wordt gezegd: ‘het deugt allemaal niet’ over iemand die tien jaar premier is geweest van het land.’

Zijn doel is vertrouwen te wekken tussen partijen, niet om het wantrouwen jegens de persoon Rutte weg te nemen. ‘Het gaat er niet om wie er persoonlijk schuld heeft aan deze bestuurscultuur. Er zijn vele schuldigen.’ Tjeenk Willink zegt dat partijen in een soort prisoner’s dilemma zitten. Als alle Kamerfracties met open vizier politiek zouden bedrijven, wordt iedereen daar beter van. Maar als één zijn kaarten open op tafel legt en de anderen volgen niet, dan verliest degene die als eerste zijn nek uitsteekt. Dus durft niemand de eerste stap te zetten en blijft de achterkamertjescultuur bestaan. Tjeenk Willink: ‘Het is heel moeilijk om dit systeem te doorbreken. Iets wat veertig jaar in één richting is gegaan, draai je niet in veertig dagen weer terug.’

De Tweede Kamer heeft de informateur verzocht binnen drie weken zijn bevindingen te presenteren. Tjeenk Willink hoopt dat hij niet meer dan twee weken nodig heeft. Hij wil donderdag en vrijdag alle zeventien fractievoorzitters spreken. Hij doet dat van klein naar groot. Sylvana Simons van Bij1 is donderdagochtend om 9.00 uur als eerste aan de beurt. VVD-leider Rutte mag vrijdag om 17.00 uur als laatste langskomen.

De oud-verkenners Kajsa Ollongren en Annemarie Jorritsma begonnen hun serie gesprekken juist met de leiders van de grootste partijen: Rutte, Kaag en Wilders. Tjeenk Willink houdt dus de omgekeerde volgorde aan. Hij wil nieuwkomers als Simons, Laurens Dassen van Volt, Liane den Haan van 50Plus en Caroline van der Plas van BBB als eerste spreken omdat zij nog ‘een frisse blik’ hebben op de gang van zaken in de Tweede Kamer. ‘Zij hebben waarschijnlijk vol verbazing gekeken naar wat er vorige week in hun eerste Kamerdebat gebeurde. Ik wil weten wat hun is opgevallen, want over een half jaar zijn ze allemaal onderdeel van het systeem.’

De Tweede Kamer heeft met het oog op de nieuwe ‘transparantie’ bepaald dat alle 17 gespreksverslagen na afloop van Tjeenk Willinks verkenningswerk openbaar worden. Of daar veel interessants in zal staan is de vraag, want de informateur maakt duidelijk dat hij gevoelige informatie mogelijk niet zal laten notuleren. ‘Onderhandelen in het openbaar gaat gewoon niet, dat weet iedereen. Dus ik sluit niet uit dat ik tegen een fractievoorzitter zeg: ‘Zijn er nog dingen die ik onder vier ogen met u moet bespreken?’ Het komt voor dat mensen met mij op iets willen reflecteren. Dat moet kunnen. Er zijn ook dingen die je niet hoeft op te schrijven.’